یونسکو احتمال بازسازی یکی از مجسمه های بامیان را بررسی می کند

ماسانوری ناگاوکا مسئول بخش فرهنگی موسسه یونسکو به خبرگزاری رها گفت:” در این نشست علمی در مورد ترمیم و حفاظت از آثار تاریخی بامیان و نیز احتمال بازسازی مجسمه 53 متری صلصال در این ولایت، با متخصصان پیکرتراشی، باستان شناسان، کارشناسان امور و رسانه ها، بحث و گفتگو خواهد شد”.

آقای ناگاوکا می گوید که در این نشست علمی، در مورد انتقال هشت اثر تاریخی بامیان از فهرست میراث های فرهنگی جهانی در معرض خطر به لیست دائمی میراث های جهانی و چگونگی بازسازی مجسمه بودای صلصال تصمیماتی نیز گرفته می شود.

او افزود که یونسکو از سال 2003 میلادی به این سو، برنامه های متعددی را برای حفاظت از آثار تاریخی بامیان اجرا کرده است اما اکنون گسترش ساخت و سازهای غیر قانونی در ساحات مربوط به آثار تاریخی ثبت شده ی این ولایت در فهرست میراث های فرهنگی جهانی، خطر حذف شدن آنان از این فهرست را تشدید کرده است.

صلصال و شهمامه 53 و 35 متری بامیان، روزگاری بزرگترین مجسمه های ایستاده بودا در سطح جهان به شمار می رفتند و سالانه هزاران تن از گردشگران داخلی و خارجی را بسوی خویش فرا می خواندند.

این عجوبه های تاریخ اما پانزده سال قبل با سقوط بامیان بدست طالبان، به بهانه “مغایرت وجودی این مجسمه ها با ارزش های اسلامی” در چند شبانه روز توسط آنان تخریب شدند و اینک رواق های خالی باقی مانده از آنها، گویای سرنوشت تلخ آنان است.

علیرغم تلاش هایی که در آن زمان از سوی جامعه جهانی برای جلوگیری از تخریب این آثار هنری صورت گرفت، طالبان در ماه مارچ سال 2001 با تخریب مجسمه های بودا در بامیان، جنایت تاریخی و بزرگ دیگری را در افغانستان مرتکب شدند که واکنش ها و انتقادهای تندی را در سطح بین المللی به دنبال داشت.

بسیاری از کشورها آن را جنایت جنگی خواندند و پاکستان را بدلیل حمایت مستقیم از طالبان، تروریزم و افراط گرایی در منطقه، عامل اصلی این رویداد قلمداد کردند.

در افغانستان نیز نه تنها در بامیان بلکه در سراسر کشور، فرهنگیان، علمای دینی و تحلیل گران مسائل سیاسی، پاکستان را عامل اصلی تخریب مجسمه های بودا در این ولایت می دانند.

فرستادن نیروی ویژه از پاکستان

محمد سجاد محسنی سخنگوی شورای علمای بامیان که شاهد فرو ریختن مجسمه های بودا بوده، ضمن تایید نقش مستقیم پاکستان در تخریب این مجسمه ها به خبرگزاری رها گفت:” به محض سقوط بامیان به دست طالبان، افراد این گروه که بیشتر پاکستانی و عرب بودند با هر نوع سلاح سنگین، حتی توپ های بزرگ دوربرد به روی مجسمه های بودا آتش گشودند اما نتوانستند ذره ای از آنها را تخریب کنند”.

محسنی می گوید که طالبان افغانی با تخریب مجسمه های بودا موافق نبودند اما در سال دوم دوره سیاه حاکمیت این گروه در افغانستان، گروه دوصد نفری ویژه ای برای تخریب این مجسمه ها از پاکستان به بامیان فرستاده شد.

او افزود، اعضای این گروه که روی بازوهایشان “بت شکن” نوشته شده بود، با سوراخ کردن پیکره های بودا توسط برمه و جاسازی مواد منفجره در آنها، این شاهکارهای هنری را منفجر کردند و نمادهای یک تمدن تاریخی بزرگ و با شکوه افغانستان را از بین بردند.

به گفته او؛ شدت انفجار به حدی قوی بود که تمام مرکز بامیان به لرزش درآمد و دود ناشی از آن تا چندکیلومتری اطراف مجسمه ها را تاریک کرده بود.

جعل تاریخ

گذشته از اینکه به گفته علمای دینی و فرهنگیان بامیان، پاکستان نقش مستقیم و تاثیرگذاری در تخریب مجسمه های عظیم بودا در این ولایت داشته، موضوع دیگری که کمتر به آن پرداخته شده، انگیزه این همسایه برای از بین بردن این مجسمه های تاریخی است.

فعالان مدنی بامیان می گویند، عوامل متعددی در تخریب مجسمه های بودا تاثیرگذار بوده اند که پاکستان در همه آنها دخیل است.

جواد صادع فعال مدنی در بامیان به خبرگزاری رها گفت:” یکی از عواملی که باعث شد تا پاکستان اقدام به تخریب مجسمه های بودا با استفاده از طالبان کند، ساختن تاریخ جعلی برای این کشور است”.

صادع می گوید، هنری که باعث خلق اثر بی نظیر بودا در بامیان شد، هنر گندهارا است و مربوط به یک سلسله از ترک های افغانستان می شود که زمانی از بامیان‌ تا لاهور و اسلام آباد پاکستان و برخی از نقاط هند گسترش یافت و آثار متعددی را در این مناطق نیز ایجاد کرد.

او افزود:” پاکستان چون از هند جدا شده، از یک طرف نمی تواند گذشته هند را با خود داشته باشد و از طرف دیگر نمی تواند از هنرگندهارا صحبت کند بویژه وقتی که مرکز اصلی آن بامیان است، به همین دلیل پاکستانی ها می خواستند با از بین بردن مجسمه های بزرگ بودا در بامیان، این مکتب هنری را در پاکستان برجسته سازند، چنانچه که تعدادی از مجسمه های بودا تا هنوز هم در این کشور وجود دارند”.

این فعال مدنی در ادامه سخنانش بیان داشت که پاکستانی ها می خواستند با این کار آثار تاریخی افغانستان و بامیان را نادیده بگیرند و با ربط دادن این مکتب هنری به پاکستان، برای خود تاریخ جعلی بسازند.

عوامل مذهبی-سیاسی

درکنار عوامل تاریخی-فرهنگی که باعث تقویت انگیزه پاکستان برای تخریب مجسمه های بودا در بامیان شد، عوامل مذهبی و سیاسی نیز در این زمینه تاثیرگذار بوده اند.

جواد صادع، اندیشه افراطی وهابیت در پاکستان و عربستان و نفوذ آن به افغانستان را عامل مذهبی تخریب مجسمه های بودا خوانده است که به گفته او طالبان بدلیل متاثر بودن از این اندیشه، وجود این مجسمه ها را بزرگترین چالش برای حاکمیت خود در افغانستان می دانست.

صادع گفت:” طالبان با این اندیشه افراطی و با حمایت مستقیم پاکستان به عنوان یک گروهک دهشت افگن ضد ارزشهای مشترک بشری و تمدن های تاریخی به افغانستان آمدند و خواستند با تخریب مجسمه های بودا در بامیان، چهره واقعی خود را به جهانیان نشان دهند و به آنان هشدار دهند که می توانند تهدیدی برای تمام جهان باشند”.

او تاکید کرد که پاکستان بوجود آورنده و حمایت کننده اصلی طالبان است و این مسئله از صحبت های روسای سازمان استخباراتی پاکستان از جمله جنرال حمیدگل، پاشا و درانی بوضوح قابل درک است.

به باور این فعال مدنی، از لحاظ سیاسی پاکستان توانست با تخریب مجسمه های بودا توسط طالبان از یک طرف توجه جهانیان را به خود جلب کند و از آدرس طالبان  پول هنگفتی را برای خود جذب کند و از سوی دیگر به عنوان نیروی سومی میان طالبان و جامعه جهانی در نقش میانجی و بازکننده راه مذاکره، ظاهر شود.

براساس گفته های او، در زمان تخریب مجسمه های بودای بامیان، پاکستان در یک طرف قضیه انجنیران پاکستانی طالبان را راهنمایی می کردند که چگونه زودتر مجسمه ها را تخریب کنند و در طرف دیگر، سازمان استخباراتی این کشور می خواست به بهانه مذاکره با طالبان، پول بیشتری از جامعه جهانی بگیرد که خود سیاسی-منفعتی بودن رویداد ” نابخشودنی” تخریب بودا با حمایت پاکستان را نشان می دهد.

پس از سقوط حکومت طالبان در افغانستان توسط نیروهای نظامی بین المللی و تشکیل نظام جدید در افغانستان، یکی از موضوعاتی که همواره از سوی فرهنگیان و باشندگان بامیان مطرح می‌شود، بازسازی مجسمه‌های تخریب‌شده بودا‌ست.

با آن‌که پانزده سال از تخریب این مجسمه‌ها می‌گذرد، علی‌رغم اعلام آمادگی برخی از کشورها برای بازسازی این مجسمه‌ها، دولت افغانستان اما تاکنون تمایلی در این زمینه از خود نشان نداده است.

طرح بازسازی مجسمه ۵۳ متری صلصال ده سال قبل از امروز از سوی جاپان به دولت افغانستان پیشنهاد شد.

این طرح اما به دلایل نامعلومی که باشندگان بامیان آنرا “بهانه گیری حکومت” می خوانند، در آن زمان پذیرفته نشد.

با این وجود چندی پیش  در نخستین دور جشنواره معرفی بامیان به عنوان نخستین پایتخت فرهنگی سازمان سارک، یک زن و شوهر چینی، مجسمه تخریب شده 53 متری این ولایت را توسط نور سه بعدی بازسازی کردند.

این زن و شوهر که جانسین یو و لیان هو نام دارند، وسیله ای ساخته اند که می تواند مجسمه بزرگ صلصال را از طرف شب به گونه در ظاهر واقعی و درست مانند زمانی که از زیر دست صدها پیکرتراش ماهر و چیره دست دوره تمدن با شکوه کوشانیان برآمده بود، به نمایش بگذارد.