چرا قطر میزبان مذاکرات بین الافغانی شد؟

در انتخاب قطر به عنوان میزبان گروه طالبان از دوران ریاست جمهوری حامد کرزی، حساسیت‌هایی وجود داشت. زمانی که باز شدن دفتر طالبان درخارج افغانستان مطرح شد آقای کرزی با باز شدن آن در قطر مخالف بود. عربستان ترکیه گزینه مناسب برای دولت افغانستان بود.

بعد از امضای توافقنامه صلح میان آمریکا و طالبان در زمستان سال گذشته نیز خبرهایی درباره اینکه کشورهای اروپایی و یا آسیای میانه میزبان گفتگوهای بین الافغانی خواهد بود، سر زبانها افتاد. این کار تحقق نیافت و اکنون رسما مذاکرات صلح افغانستان در قطر در شرف آغاز شدن است.

برگزاری این نشست در قطر خلاف میل دولت افغانستان است، پس چرا اتفاق افتاد؟ این کشور از چه ویژگی‌های برخوردار است که توانسته است به محور دیپلماسی صلح افغانستان تبدیل شود؟

اهمیت قطر در چیست؟

نزدیکی قطر با گروه‌های تند‌رو اسلامی سال‌ها بر سر زبانها است. احمد سعیدی، تحلیلگر سیاسی افغان معتقد است که اگر حمایت عربستان و قطر را از گروه‌های بنیادگرا تقسیم بندی کنیم؛ عربستان بیشتر سلفی‌ها و وهابی‌ها را رهبری می‌کند؛ گروه‌های اخوان المسلمین بیشتر نزدیک به دولت قطر است.

او معتقد است که ارتباط نزدیک دوحه با اخوان المسلمین باعث نزدیکی این کشور به آمریکا و اسرائیل شده است.

بلند ‌پروازی‌های دیپلماتیک قطر درمیان کشورهای عربی، عامل دیگری است که به قطر اهمیت خاص در منطقه می‌دهد به قول هادی میران، نویسنده افغان، قطر در خیلی از بازی‌های سیاسی در منطقه از سودان و فلسطین گرفته تا یمن و سوریه درگیر بوده است.

او مناسبات خوب قطر با آمریکا و پاکستان را مهم دانسته و معتقد است که این رابطه باعث اعتماد دو کشور به قطر شده است.

عبدالمتین امین، پژوهشگر مسایل خاورمیانه نیز معتقد است که قطر از دیر زمان با جنبش‌های اسلام‌گرا رابطه دارد و طالبان در دوحه احساس آرامش و همسویی ارزشی و ایدئولوژیک بیشتر با این کشور می‌کنند. به نظر او از طرف دیگر آمریکا نفوذ بیشتر در قطر دارد و می‌توانند در جهت‌دهی مذاکرات، نقش اساسی ایفا کند.

قطر خانه امن طالبان؟

حضور طالبان در قطر به سالهای اخیر محدود نمی‌شود. در زمان حاکمیت طالبان در افغانستان (بین سال‌های ۱۹۹۶ و ۲۰۰۱)، قطر هرچند حکومت طالبان را به رسمیت نشناخت، ولی به گفته یکی از مقامات سابق وزارت خارجه طالبان، روابط قطر و شورشیان طالبان “صمیمی” بود.

با سرنگونی حکومت طالبان شماری از چهره‌های ارشد این گروه سعی کردند به قطر پناهنده شوند، اما درخواست‌های آنان توسط قطر رد و یا نادیده گرفته شد. این آخر ماجرا نبود، برخی مقامات رده پایین‌تر طالبان موفق شدند به‌عنوان کارگر ساده و تاجر به قطر و سایر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، نظیر امارات متحده عربی و عربستان سعودی، سفر کنند.

این افراد به دلیل اینکه در رده‌های بالا حضور نداشتند و سرشناس نبودند، به چشم نیامدند و به‌همین خاطر به‌راحتی توانستند در میان دیگر مهاجران افغان حل شوند.

در سال ۲۰۰۹ پنج عضو ارشد گروه طالبان در قبال آزادی بوئی برگدال، سرباز ۲۸ ساله آمریکایی که در اسارت طالبان بود، رها شدند. این پنج عضو ارشد گروه طالبان که در رسانه از خیرالله خیرخواه، والی رژیم طالبان در هرات، فاضل مظلوم، رئیس ارتش رژیم طالبان، نورالله نوری، معاون اداره استخبارات طالبان، عبدالحق وثیق و عبدالنبی عمری یاد شده بود، بعد از آزادی از زندان گوانتانامو در قطر ساکن شدند.

حضور آنان در قطر و تلاش برای ایجاد یک کانال تماس با طالبان، در بهار سال ۱۳۹۲ منجر به باز شدن دفتر طالبان با تابلو و پرچم “امارت اسلامی افغانستان” در قطر شد که خشم کابل، به‌ویژه حامدکرزی را در پی داشت.

بعد از این قطر به پایگاه طالبان مبدل شد، به شماری از اعضای ارشد این گروه با خانواده‌های آنان اجازه اقامت در قطر داده شد. آقای سعیدی نیز معتقد است که سازمان اطلاعات قطر مصارف طالبان و اعضای خانواده آنان را پرداخت و حمایت مالی و پولی از آنان نیز می‌کند.

بی‌طرفی قطر و تنش سیاسی منطقه‌ای

در بهار ۱۳۹۶ روابط قطر و عربستان به تیرگی گرائید. علاوه بر عربستان، مصر، بحرین و امارات متحده عربی با متهم کردن قطر به بی‌ثباتی در منطقه، روابط دیپلماتیک با این کشور را قطع کردند. این کشورها قطر را به حمایت از “گروه های تروریستی” متهم کردند.

این تنش منطقه‌ای و انزوای قطر باعث نشد که این کشور میزبان مذاکرات آمریکا و طالبان نباشد. در نهایت توافق نامه صلح میان این دو در زمستان سال گذشته در قطر امضا شد.

در کنار نقش کلیدی پاکستان در روند صلح افغانستان، ایران نیز نقش عمده را دارد. این کشور خود را به گروه طالبان نزدیک کرده و برگزاری نشست صلح افغانستان به غیر از قطر در سایر کشورهای عربی، از جمله عربستان برای ایران قابل قبول نبود.

احمد سعیدی معتقد است که تضاد میان عربستان سعودی و ایران باعث شده که اگر مذاکرات صلح افغانستان در جده برگزار می‌شد، تهران این روند را بیشتر اخلال می‌کرد، ولی قطر با ایران و سایر کشورهای منطقه روابط نیک دارد.

او می‌گوید که قطر مثل عربستان درگیر جنگ یمن و افغانستان نیست و درتضادهای منطقه‌ای نیز مشارکت چندانی ندارد.

آقای میران نیز می‌گوید که قطر در منازعه افغانستان بی‌طرف محسوب می‌شود و روابط متوازن با همه طرف‌های درگیر داشته است.

کشورهای دیگر چرا انتخاب نشدند؟

در زمان گفتگوهای صلح میان طالبان و آمریکا، کشورهای زیادی از جمله ازبکستان، ناوری(نروژ)، آلمان، اندونزی، چین و… برای میزبانی گفتگوهای صلح افغانستان اعلام آمادگی، ولی درماه‌های اخیر این کشورها سکوت کردند.

یک مقام دولت افغانستان نیز به بی‌بی‌سی گفت که کابل علاقه‌مند برگزاری این نشست در کشورهای اروپایی و آسیای میانه بود ولی به دلیل شیوع ویروس کرونا خیلی از کشورها که قبلا برای میزبانی اعلام آمادگی کرده بودند، سکوت کردند.

حضور گسترده مهمانان، ناظران و خبرنگاران شاید عامل نگرانی این کشورها از شیوع ویروس کرونا بوده است. به گفته او قطر برای میزبانی پیش شرطی را اعلام نکرده بود، در حالی که خبرنگاران رسانه‌ها از افغانستان برای پوشش این گفتگو به قطر سفر کردند و قطر برای حضور هیات افغانی و نمایندگان رسانه‌ها شرط خاصی را اعلام نکرده است.

اسدالله زائری، معاون سخنگوی پیشین شورای عالی صلح افغانستان به بی‌بی‌سی گفت که انتخاب قطر به عنوان مکانی برای مذاکرات صلح افغانستان؛ وجود دفتر سیاسی گروه طالبان در قطر و همین طور توافق ضمنی طرف‌های قضیه صلح افعانستان بر سر این کشور است.

او همچنین سیاست نسبتا بی‌طرفانه قطر را در قبال منازعات افغانستان عامل دیگر در این انتخاب می‌داند.