پیشنهاد مجله دیپلومات برای حل جنجال های اخیر در مورد فارسی و دری

افغانستان دو زبان رسمی به شمول دری و پشتو دارد. بسیاری از دری زبانان افغانستان اما این زبان را شاخه ای از زبان فارسی و یا پارسی می دانند.

چند روز پیش، بخش فارسی بی بی سی صفحه فیس بوک متعلق به افغانستان خود را به «بی بی سی دری» تغییر نام داد که این کار سبب جنجال های دوباره در این خصوص در میان فارسی زبانان افغانستان گردید.

جای تعجب است که با وجود اینکه فارسی در سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان به عنوان زبان رسمی محسوب می شود و در بسیاری از کشورهای دیگر به شمول ازبکستان، عراق، آذربایجان، بحرین و پاکستان نیز صحبت می شود، و با وجود اشکال مختلف این زبان برای همگان قابل فهم است و پیشینه ادبی و خواستگاه یک سانی دارد، هنوز مفهومی از اتحاد بین صحبت کنندگان این زبان وجود ندارد. برای مثال، پارسی در ایران با نام فارسی، در افغانستان دری، و در تاجیکستان با نام تاجیکی یاد می شود.

این عدم اتحاد سبب شده تا بسیاری ها بر این باور باشند که این زبان ها از یکدیگر متفاوت هستند. در واقع نگارنده این مطلب نیز همواره دچار سردرگمی شده، وقتی می بیند که در وبسایت های دولت آمریکا و دیگر اسناد رسمی فارسی و دری را جدا از یکدیگر نوشته اند. جداسازی فارسی و دری مانند این می ماند که انگلیسی انگیس و آمریکا را از هم جدا کنیم.

این در حالیست که در دنیای عرب و با وجود اینکه 28 کشور عربی در آفریقا و خاورمیانه که زبان هایشان گاه با یکدیگر متفاوت هستند و مردمان برخی از این کشورها در فهم زبان عربی دیگر کشور عربی دچار مشکل هستند، اما همه آنها با افتخار همواره می گویند که به یک زبان عربی صحبت می کنند.

به باور نگارنده این مطلب، برخلاف زبان و هویت عربی که تقریبا تمامی آنها متاثر از جنبش های پان عربیسم بوده اند، ملت های فارسی زبان هر یک به دلیل مسایل سیاسی مسیر جداگانه ای را طی نمودند. برای مثال، سلسله پهلوی در ایران تاکید بر هویت ایرانی قبل از ظهور اسلام و ارتباط با پارس باستان داشته است. از آنسو، مقامات شوروی در تاجیکستان همواره به دنبال این بوده اند تا فارسی زبانان آسیای مرکزی را از فارسی باستان اجداد آنها جدا سازد و زبان نگارشی تاجیک ها از فارسی-عربی به سبک نگارش سیریلیک تغییر دهند.

اما در افغانستان که تقریبا بیش از نیمی از مردمان آن به زبان دری صحبت می کنند، با جداسازی های قومی مانند تاجیک، هزاره، ایماق و …. از یکدیگر جدا شده اند. تنها گروه قومی بزرگ در افغانستان که با یک زبان صحبت می کنند، پشتو زبان های افغانستان می باشند که با نام محلی افغان یاد می گردند.

همانطور که از نام افغانستان بر می آید، پشتون ها تقریبا قوم مسلط بر کشور بوده اند که پادشاهانی طی سال های 1709 الی 1747 پایه گذار آن بوده اند. در عصر حاضر نیز، پشتون ها بیشترین نفوذ را در ارگان های سیاسی افغانستان دارند.

نگارنده این متن می افزاید از آنجایی که کشور همواره در تسلط پشتون ها بوده، همواره نیز تلاش هایی صورت گرفته تا هویت افغانستان از هویت ایران جدا شود.

فارسی زبانان افغانستان می گویند که پشتون ها بخاطر دور کردن آنان از ارتباط های فرهنگی، زبانی و تاریخی شان با دنیای پارسی، واژه «دری» را به آنها تحمیل کرده اند.

به باور آنها، حتی تلاش هایی نیز در زمینه گنجایش برخی کلمات پشتون در زبان فارسی آنان شده است. برای مثال، همواره تلاش هایی صورت گرفته تا واژه «پوهنتون» که یک کلمه پشتون و به معنی «دانشگاه» است بجای خود کلمه دانشگاه در دری افغانستان مورد استفاده قرار بگیرد.

زبان فارسی در سال 1964 به طور رسمی در قانون اساسی افغانستان به «دری» تغییر نام پیدا کرد که تاکنون نیز رسمیت دارد. «دری» کلمه ای قرون وسطایی در زبان فارسی و به معنای «زبان درباریان» است.

به گفته ی یک نویسنده قانون اساسی افغانستان در سال 1964، “سران پشتون در تلاش بودند تا زبان پشتو را به عنوان تنها زبان رسمی افغانستان عنوان کنند، زیرا آنها مدعی بودند که فارسی متعلق به ایران است. از این رو، بخاطر اینکه حداقل تمایزی سطح صورت بگیرد و مساوات میان فارسی و پشتو باشد، نام فارسی به دری تغییر کرد.”

این مسئله همچنان تضاد عمیقی را میان پشتو زبان ها و فارسی زبان ها بوجود آورده است. بهترین راه کار برای حل این مسئله اینست که در قانون اساسی افغانستان نامی برای این زبان در نظر گرفته شود که انعکاس دهنده هویت متکلمین آن است. با این تغییر نام از دری به فارسی هیچ خطری حاکمیت و هویت افغانستان را تهدید نمی کند. همچنین، بسیاری از فارسی زبانان افغانستان از اهل سنت هستند و هویت عمیق و قوی با محلیت خود دارند. از سوی دیگر، رویکردهای جیوپولیتیک شان نیز (بجز ولایت هرات در غرب افغانستان) بیشتر به آسیای میانه و آسیای جنوبی به نسبت ایران تمرکز دارد.