همکاری تجاری میان کابل و اسلام اباد

در سفر اخیر عمران خان نخست وزیر پاکستان به کابل، جانب افغانستان به پاکستان وعده داد که موانع تجاری میان افغانستان و آسیای میانه را بر می‌دارد. قرارداد اپتا، موافقت‌نامه ترانزیتی و تجارتی میان افغانستان و پاکستان است که در سال ۲۰۱۰، بین وزیران وقت تجارت افغانستان و پاکستان امضا شد. هیلاری کلینتون، وزیر خارجه وقت ایالات متحده امریکا، برای امضای این قرارداد میان افغانستان و پاکستان تلاش کرد. پیش از این در سال ۱۹۵۶ میان افغانستان و پاکستان یک قرارداد ترانزیتی و تجارتی وجود داشت.

در قرارداد ۱۹۵۶ افغانستان اجازه نداشت با هند تجارت کند.پاکستان در سال ۱۹۵۶ هم مثل امروز نگران بود که مبادا استخبارات هند در قلمرو افغانستان فعالیت‌های ضدپاکستانی کند. اسناد نشان می‌دهد که پاکستان آن زمان معتقد بود که پشت سر تبلیغات ضد پاکستانی، سفارت هند در کابل است. همین مشکل اکنون نیز وجود دارد. زیرا رئیس جمهور غنی می خواهد پای هند را نیز در تجارت میان کابل و اسلام آباد بکشاند که این موضوع، برخلاف توافق نامه تجاری اپتا است و از نظر پاکستان قابل قبول نیست.

به نظر می رسد منافع افغانستان ایجاب می کند که نباید توافق نامه اپتا را به هند تعمیم داد؛ زیرا این امر، نه تنها باعث تنش دوباره میان کابل و اسلام آباد می گردد، بلکه سبب راه افتادن یک جنگ اعلام ناشده میان اسلام اباد و دهلی نیز خواهد شد.کابل و اسلام آباد از طریق همکاری های اقتصادی و تجاری منافع سرشار نصیب خود می کنند و این فرصت با سفر عمران خان به کابل فراهم آمده است. بنابر این نباید این فرصت را از دست بدهیم. افغانستان حلقه وصل تجارت آسیای میانه به پاکستان است، بر این اساس باید به عنوان معبر استراتژیک در گسترش تجارت و ترانزیت عمل کند و مناسبات سیاسی و تجاری خود را با همسایگان بویژه پاکستان گسترش دهد.

امضای قرارداد ترانزیتی و تجارتی میان افغانستان و پاکستان، فرصتی طلایی را برای هردو کشور فراهم کرده است؛ زیرا با گسترش تجارت و اقتصاد میان دو کشور، منافع مشترک به‌وجود می‌آید و این منافع مشترک مانع از تنش و تشنج سیاسی می شود. بنابراین اکنون که روابط کابل و اسلام آباد رو به بهبود است، باید تلاش شود تا موانع تجارتی میان دو طرف، از بین برود و به این ترتیب اقتصاد دو کشور بیشتر بارور شود. ورود هند به قرارداد ترانزیتی و تجارتی، بار دیگر مانع جدی در برابر تجارت کابل و اسلام اباد ایجاد می کند که به مصلحت کشور نیست. شرایط جدید و نقش کلیدی پاکستان در روند صلح هم ایجاب می‌کند که میان افغانستان و پاکستان مبادلات تجارتی و ترانزینی توسعه یابد. پاکستان مایل است تا تجارتش را با آسیای میانه گسترش دهد و تاجران افغانستان هم خواستار گسترش تجارت با پاکستان هستند. در قرارداد اپتا تا حد زیادی تلاش شده است که نقص‌های قرارداد سال ۱۹۵۶ جبران شود.

در قرارداد اپتا این امتیاز به پاکستان داده شده است تا آزادانه از خاک افغانستان با آسیای میانه تجارت ‌کند. بر مبنای این قرارداد کامیون‌های پاکستانی می‌توانند، به مرز آسیای میانه بروند، بار خود را خالی کنند و بعد کالا‌های تجاری آسیای میانه را به خاک پاکستان انتقال دهند. در قرارداد اپتا به افغانستان نیز اجازه داده شده است تا تاجرانش کالا‌های بازرگانی‌شان را به پاکستان انتقال دهند. اما در قرارداد اپتا به تاجران افغانستان اجازه داده نشده است تا کالا‌های تجاری خود را به هند ببرند و از آن‌جا کالا‌های هندی را بارگیری کنند و به افغانستان بیاورند.

بنابراین شریک ساختن هند در قرارداد اپتا، نقض توافق نامه تجارتی میان کابل و اسلام آباد به شمار می رود و بار دیگر فضای تنش را میان دو کشور باز تولید می کند. بر مبنای قرارداد اپتا، لاری‌های حامل کالا‌های بازرگانی افغان، حق قانونی ورود به خاک هند را ندارند.

پاکستان شاید هرگز اجازه ندهد که هند مستقیما با افغانستان از طریق پاکستان تجارت کند. به هر حال،گسترش تجارت میان افغانستان و پاکستان و افغانستان و آسیای میانه، به نفع افغانستان تمام می‌شود و باید کابل هیچ مانعی در این زمینه باقی نگذارد. وارد کردن پای هند به توافقنامه اپتا، مانع جدی در برابر تجارت افغانستان با پاکستان و آسیای میانه است که در فرجام به ضرر تجارت و ترانزیت ما تمام خواهد شد.

داکتر عبدالطیف نظری