هر نظام سیاسی قبل از هر چیز باید شرایط اجتماعی و مناسبات اجتماعی را مد نظر داشته باشد

وجه تشبیه نظام سیاسی به علم در کارآمدی و توان آن‌ها در حل مشکلات است. علم برای حل مشکلات یک جامعه است. علمی که از حل مشکلات یک جامعه ناتوان باشد، می‌میرد و از میان می‌رود؛ مثل جادوگری و طب سنتی. هیچ علمی به صورت یکسان در جوامع قابل کاربرد نیست. بودند جوامع و انسان‌هایی که خوشبخت‌تر از ما زندگی می‌نمودند، بدون آنکه نیازی به علم رایج امروز داشته باشند و یا اساسا آن را بشناسند. جوامع معاصر به دلیل ابتلا به بیماری به علم مدرن به عنوان والاترین و مقدس‌ترین شی نگاه می‌کنند و عالمان را در والاترین درجات جای می‌دهند.‌ بر نظام‌های سیاسی نیز همین حکم جاری است؛ حکم الامثال فی‌مایجوز و فی‌ما لایجوز واحد. اولا به شهادت تاریخ مطلق نظام‌های سیاسی موجود و مرسوم مانند نظام طبیعت دارای حتمیت، ضرورت و عمومیت نیست تا همه جوامع فقط و فقط از آن‌ها استفاده نمایند و هیچ نو آوری نباشد. این‌ تنظیمات و ترتیبات همه دستاورد چند سده اخیر بشر است که برای انحراف افکار خود از متن زندگی برساخته‌اند. همانگونه که فیلسوفان به خطا خصوصیات بر ساخته شده انسان مدرن را به تمام انسان‌ها تعمیم داده و براساس آن در مورد همه قضاوت نموده‌اند. متاسفانه عالمان و دانشمندان ترتیبات جهان انسانی را طبیعی جلوه داده‌اند تا از خود در برابر عذاب وجدان دفاع نمایند؛ از این طریق نه تنها خود بلکه انسان‌ها و جوامع را در قفس آهنین خود ساخته اسیر نموده‌اند و قدرت فراروی را گرفته‌اند. ثانیا حال که توان طرح نو در انداختن نداریم و بخاطر عافیت طلبی و تنبلی به رونوشت همراه با جابجایی کلمات، حاشیه نویسی، توضیح واضحات و خلاصه تقلید اکتفا می‌کنیم باید به این نکته توجه کنیم که تولد، تداوم و مطلوبیت یک نظام‌ سیاسی مانند علم به کارامدی آن بستگی دارد نه شکل و ساختار آن. از این رو زمانی ما به الگو برداری از یک نظام مجاز هستیم که قبل از همه به کارآمدی آن در جامعه مقصد اطمینان یابیم. ثالثا موفقیت ذاتی یک نطام نیست، بلکه مرهون تطابق و سنخیت آن با شرایط اجتماعی از یکسو و کارگزاران نظام از سوی دیگر است.

باتوجه به آنچه ذکرش رفت پیش شرط طراحی هر نوع نظامی قبل از همه داشتن تصویر روشن از شرایط جامعه و مناسبات اجتماعی است. البته علاوه بر ان داشتن نگاه بی‌طرف، جامع و خیر خواهانه نسبت به مصالح همگان. در غیر آن صورت مانند خیاطی می‌ماند که بدون دانستن اندازه مصرف کننده جامه بدوزد. می‌توان گفت طراحان نظام بدیل کمیته تخنیکی شورای عالی مصالحه، تصویر خود از جامعه و انگیزه خیر خواهانه خود را اپوخه نموده و نظامی را طراحی نموده‌اند که تنها مشکل یک کتله خاص را حل نماید، اما هوشمندانه آن را در قالب زبان عام و راه حل برون رفت از تمرکزگرایی بیان کرده‌اند. خوشبینانه این است که بگوییم از سوی اشخاص برون از حلقه اصلی، نفهمیده امضا شده است. ولی این احتمال هم وجود دارد که بخاطر دیدن جایگاه طفیلی برای خود، به آن مهر تایید زده‌اند. این طرح مانند پوشاندن لباس طفل به تن بزرگسال می‌ماند. درست است که در طرح موقعیت‌ها میان اقوام تقسیم نشده است، ولی گفته‌های پیشین ایشان و واقعیت‌های عینی بهترین شارح طرح است.

برای جلوگیری از تمرکزگرایی و برون رفت از مشکلات موجود باید به الگوهای متوسل شد که متناسب با شرایط عینی جامعه ما باشد؛ چون تبدیل ریاست جمهوری به یک نهاد و تقسیم صلاحیت‌ها میان معاونین، تقویت صلاحیت نظارتی پارلمان و روش‌های دیگری که متخصصان حقوق عمومی و عالمان علم سیاست مطرح نموده‌اند.

داکتر امان الله فصیحی