نگاره های دیواری بامیان؛ رازهای پنهان در دل صخره های هندوکش

در نزدیکی این تندیس های بزرگ، تندیس های کوچک دیگری نیز وجود داشتند که همه توسط طالبان تخریب شدند و فقط رواق های کوچکی از آنها باقی مانده است.

این رویداد که فاجعه فرهنگی خوانده شد، از اهمیت این تندیس ها به عنوان یک جاذبه گردشگری کاسته است، اما رواق های خالی آنها، مغاره ها و نگاره های دیواری باقی مانده از دوره بودایی در بامیان، هنوزهم گردشگران زیادی را بسوی خود می کشانند.

روزانه ده ها تن از گردشگران داخلی و خارجی، از تندیس های ویران شده بودا و هزاران مغاره ای که در اطراف آنها باقی مانده اند، بازدید می کنند؛ عجایب تاریخی ای که اوج شکوه فرمانروایی کوشانیان در افغانستان را در ذهن تداعی می کنند.

باشندگان بامیان تا کنون بارها از سازمان های فرهنگی جهانی خواسته اند تا حداقل یکی از این تندیس ها را بازسازی کند. از همین رو قرار است سازمان یونسکو در آینده نزدیک، با برگزاری یک نشست علمی، احتمال بازسازی یکی از این تندیس ها را بررسی کند.

در مغاره های اطراف این تندیس ها، مغاره هایی وجود دارند که بصورت ماهرانه ای با نگاره های دیواری که بیشتر تصاویری از بودا هستند، تزئین شده اند.

طالبان پس از تخریب تندیس های بودا، تعداد زیادی از نقاشی های دیواری رواق های این مجسمه ها و بسیاری از مغاره های باقی مانده در اطراف آنها که از جمله گرانبها ترین آثار تاریخی این ولایت به شمار می رفتند را به سرقت برده و یا هم از بین برده اند.

شاهدان عینی تخریب این تندیس های می گویند که طالبان پاکستانی، پس از منفجر کردن این تندیس ها، تعداد زیادی از نقاشی های دیواری، قطعات پیکره های تخریب شده و برخی از آثار تاریخی منقول بامیان را در صندوقچه های خاص جابجا کرده و به کشور خود منتقل کردند.

نقوش دیواری بامیان که طالبان پاکستانی به فروش رسیده، در برخی از کشورهای دنیا از جمله جاپان دیده شده اند.

این نقاشی های دیواری از سوی بسیاری از باستان شناسان، با ارزش ترین نقاشی های دیواری دنیا خوانده شده اند.

گروهی از دانشمندان جاپانی، اروپایی و امریکایی در سال 2004 میلادی، پس از تحقیق بر روی این نقاشی های دیواری، اعلام کردند که تصاویر بودا درمنطقه مرکزی افغانستان که قدامت آن به سال ٦۵٠ میلادی بر می گردد، اولین نمونه‌های نقاشی رنگ روغن درتاریخ هنرجهان هستند.

تا قبل از انجام این تحقیقات باور بر این بود که نخستین نقاشی کار شده با رنگ روغنی، بین سال های 1400 تا 1600 میلادی، در اروپا صورت گرفته است.

بخشی از این نقاشی ها که تا کنون در برخی از مغاره های اطراف تندیس های تخریب شده بودا باقی مانده اند، تحت حفاظت قرار گرفته اند. اداره محلی، دهانه این مغاره ها را جالی/توری فلزی گرفته و در برخی دیگر، نیز دروازه نصب کرده است.

برعلاوه نگاره های دیواری، در سقف و دیوارهای برخی از مغاره های بامیان که زمانی عبادتگاه راهبان و زائران بودایی بوده اند، حکاکی های شگفت انگیزی نیز به چشم می خورند.

بخش هایی از این آثار ارزشمند، از سوی مردم نیز آسیب دیده اند. قبل از اینکه این آثار تحت حفاظت قرار گیرند، کسانی که از مغاره ها بازدیده کرده اند، بر روی برخی از نگاره های دیواری، یادگاری نوشته اند.

افزوختن آتش در مغاره ها در زمان جنگ های داخلی، از دیگر عواملی است که به برخی از نگاره های دیواری و طرح های حکاکی شده بر دیوار مغاره ها، صدمه رسانده و تشخیص رنگ آنها را دشوار ساخته است.

هرچند نگاره های دیواری بامیان تحت حفاظت قرار گرفته اند اما پارچه های فرو افتاده از پیکره های بودا در هنگام تخریب، تا هنوز هم در فضای باز و در مکان نا مناسب نگهداری می شوند.

تاکنون تلاش های زیادی برای جلوگیری از فروریزی کامل رواق های باقی مانده از تندیس های بودا و حفاظت از مغاره های اطراف آنها صورت گرفته است.

پروژه تحکیم رواق مجسمه 35 متری شهمامه در سال 2013 به پایان رسیده است و در سال جاری میلادی، پروژه مشابهی برای جلوگیری از فرو ریزی مجسمه 53 متری صلصال نیز تطبیق خواهد شد. این پروژه از سوی سازمان یونسکو، حمایت مالی می شود.

زمان احمدی- بامیان