حامیان عرب طالبان در مسیر مدرن سازی و طالبان همچنان بدون تغییر/به رسمیت شناخته شدن طالبان به آسانی گذشته نیست

رسیدن دوباره طالبان به قدرت در افغانستان پس از سال ها جنگ علیه نیروهای اشغالگر نه تنها اعتبار نظم سیاسی موجود را به چالش کشید و گفتمان تازه ای در مورد جایگاه و اقتدار امریکا در سیاست جهانی را باز نمود که از همه مهمتر بی تفاوتی آشکار جهان عرب نسبت به واقعیت های سیاسی در افغانستان را نیز نشان داد.

تصاویر هولناک شهروندان افغانستانی که به هواپیمای نظامی امریکایی در میدان هوایی بین المللی حامد کرزی در کابل چسپیدند تا با تسلط دوباره طالبان و سرنگونی دولت غنی از این کشور بگریزند، موج شوکه کننده ای در جهان به راه انداخت. امریکا به رفتار غیرمسئولانه و خیانت به متحدینش متهم شد. همیشه پیش بینی هایی در مورد شکست نیروهای امنیتی و دفاعی افغان در صورت تشدید حملات طالبان مطرح بود اما هیچ کس حتی تصورش را هم نمی کرد این شکست به این سرعت اتفاق بیفتد.  

کشورهای عرب ساکت مانده اند

در حال حاضر و با تسلط دوباره طالبان بر افغانستان جامعه جهانی با معضلات متعددی روبرو شده است اما واکنش محتاطانه یا حمایت صریح جهان عرب از طالبان خود موضوع مهمی ست.  بیشتر کشورهای عربی به شمول کشورهای شورای همکاری خلیج اظهارات محتاطانه ای داشته اند و نشانه هایی از همراهی و اشتیاق در سخنان آنان به چشم نمی خورد. این سکوت معنا دار جهان عرب در تضاد با ارتباطات نزدیک آنها با طالبان قرار دارد: در گذشته و در زمان تجاوز ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان بیشتر کشورهای عربی از مجاهدین افغان حمایت مالی و تسلیحاتی کردند و در ادامه برخی کشورهای عربی از طالبان حمایت نمودند.

 در گذشته بین مجاهدین افغان و جهان عرب رابطه ای تنگاتنگ و پیوند روحی و ایدئولوژیک وجود داشت و یکی از پیشگامان جهاد در افغانستان، عبدالرب رسول سیاف، فارغ التحصیل دانشگاه الاظهر مصر بود. آقای سیاف در سال 1971 میلادی وارد این دانشگاه شد و در ادامه به یکی از چهره های سرشناس جنگ افغانستان تبدیل گشت. به همین ترتیب برهان الدین ربانی نیز در دانشگاه الاظهر مصر درس خواند و مسئولیت تربیت نسلی از مجاهدین افغانستانی را بر عهده گرفت. جدای از نزدیکی مذهبی و ایدئولوژیکی ارتباط اقتصادی عمیقی نیز وجود داشت. عربستان سعودی حامی اصلی مالی عملیات سلکون به رهبری امریکا در حمایت از مجاهدین افغان به شمار می رفت. بر اساس برآوردها بین سال های 1979 تا 1992 میلادی عربستان سعودی در حدود چهار میلیارد دالر به جنگ افغانستان تزریق کرد و تنها سقف کمک های موسسه خیریه شاه فهد به مجاهدین افغان به بیست میلیون دالر می رسید. جدای از این کمک های شخصی در قالب صدقه سالانه، خیرات، کمک های مالی هفتگی مساجد نیز به مجاهدین افغان می رسید و موسسات مالی در کشورهای اسلامی مختلف نیز به افغانستان پول تزریق می کرد. سقوط کابل به دست طالبان در میانه خروج نیروهای امریکایی و غرب از افغانستان برای بسیاری از کشورهای عربی یک انتخاب دیپلماتیک گیج کننده ای را به همراه داشت. حضور دو دهه یی بازیگران سیاسی منطقه ای و جهانی در افغانستان به نوعی تغییرات دیپلماتیک و کاهش علاقه مندی کشورهای عرب به افغانستان را به همراه داشت.

با نابودی طالبان در سال 2001 میلادی، جهان شاهد یک پیشرفت کامل درحوزه دیپلماتیک و استراتژیک بوده است و حکومت داری کشورهای عربی نیز در حال گذر از دوران ضرب و شتم و غیرقابل پیش بینی بودن بود، روندی که با شروع بهار عربی در سال 2011 سرعت بیشتری به خود گرفت. ترکیب تازه واقعیت های سیاسی و و تحمیل حکومت داری تازه در جهان عرب سبب بازنگری استراتژی و سیاست گشت و اولویت های سیاسی و دیپلماتیک در جهان عرب باز تعریف شد. عربستان سعودی تحت حاکمیت ولیعهد محمد بن سلمان مدت هاست تلاش می کند چهره ارتدوکسی این کشور را تغییر دهد چون خانواده پادشاهی حاکم بر این کشور به دنبال رسیدن به یک جامعه لیبران با اقتصاد باز می باشد.

تلاش عربستان به مدرن سازی شاید یکی از دلایل بی میلی عربستان سعودی به طالبان باشد. حتی در جریان حملات نظامی طالبان برای تصرف  افغانستان نیز «لیگ جهانی مسلمانان»، یک سازمان مستقر در مکه، طالبان را سرزنش نمود و اعلام کرد جنگ طالبان در افغانستان نمی تواند یک تلاش عادلانه قلمداد شود. سازمان همکاری های اسلامی، صدای اسلامی دیگر برای مسلمانان، هم جنایات طالبان در افغانستان را نسل کشی  مسلمان به دست مسلمان خواند. در سال 2018 میلادی، عربستان سعودی میزبان نشست علمای اسلامی بود و شرکت کنندگان در این نشست به اتفاق جنایات طالبان را محکوم کردند. بعد از حادثه یازده سپتامبر، نیز عربستان سعودی از طالبان خواست اسامه بن لادن را تحویل دهد و همین طور القاعده را به صورت عمومی محکوم نمود. طالبان اما از این کار خودداری کردند.

با تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، واکنش مقامات عربستان سعودی بسیار هوشمندانه بود: شاه سلمان در اظهاراتی رسمی اعلام کرد عربستان به انتخاب مردم افغانستان احترام می گذارد. در این اظهارات پادشاه عربستان هیچ اشاره ای به طالبان نشده بود.    

به نظر می رسد سیاست کنونی عربستان سعودی در قبال رسیدن دوباره طالبان به قدرت، در راستای نیاز مبرم این کشور به کنار گذاشتن گذشته مذهبی-ایدئولوژیک و تغییر در شیوه حکومت داری باشد. این در حالی ست که طالبان هنوز مقید به همان ایدئولوژی سابق خود می باشند. عربستان سعودی اما در مسیر مدرن سازی قرار گرفته است. گذشته از این، حاکمان عرب هنوز خاطرات تلخ گذشته را فراموش نکرده اند: مجاهدینی که در گذشته به حاکمان عرب وفادار بودند اما به یکباره به یک دشمن تبدیل شدند و حاکمان عرب که زمانی حامی آنها بود را هدف قرار دادند. مثال واضح این گفته اسامه بن لادن است که به دشمنی با حاکمان عرب پرداخت.