امنیت و آزادی؛ رؤیاهای چهل ساله‌ی افغانستانی‌ها
از زمانی که بحث‌های مذاکرات صلح بین ایالات متحده امریکا و طالبان برای خاتمه دادن به طولانی‌ترین جنگ بیرون‌مرزی امریکا در افغانستان آغاز شد، نگرانی‌هایی نیز توسط گروه‌ها و اقشار مختلف جامعه‌ی افغانی از جمله گروه‌های مدافع حقوق زنان، نهاد‌های جامعه مدنی و رسانه‌های آزاد مطرح شد. این نگرانی‌‌ها از احتمال قربانی شدن دست‌آورد‌های نزدیک به دو دهه گذشته که از زمان سقوط رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ به دست آمده، مطرح شد. به طور عموم، تمام نگرانی‌های مطرح شده روی احتمال قربانی شدن آزادی‌های به دست آمده در افغانستان متمرکز بوده است.
بدون شک آزادی کار، آزادی تعلیم و تحصیل برای زنان و دختران، رشد سریع رسانه‌های آزاد و آزادی بیان از جمله دست‌آورد‌های مهم بوده که هم دولت افغانستان و هم کشور‌های تمویل‌کننده افغانستان از آن‌ها به عنوان دست‌آورد‌های کلیدی در ۱۹ سال گذشته در سطوح داخلی و بین‌المللی یاد‌آوری کرده‌اند. در چهار چوب ملی صلح و انکشاف افغانستان ۱۳۹۵ – ۱۴۰۰ به وضوح از این دست‌آورد‌ها یاد شده است.
امنیت و آزادی؛ آیا هر‌دو مقوله برای افغان‌ها قابل دست‌یابی بوده و یا است؟
مرور کلی به این دو نیاز اساسی بشر حد‌اقل در چهل سال گذشته در افغانستان ـ از زمان تجاوز شوروی سابق در دسامبر سال ۱۹۷۹م به افغانستان تا به حال ـ نشان‌دهنده این است که افغان‌ها هم از امنیت و هم از آزادی‌های مدنی در یک زمان یکسان برخوردار نبوده‌اند. در طول این مدت افغان‌ها یا از هردوی این حق برخوردار نبوده و یا یکی را به قیمت دیگری داشته‌اند. اگر امنیت بوده است، مردم عادی آزادی‌های مدنی‌شان را نداشته، مثل دوران طالبان و برعکس اگر آزادی وجود داشته است، در مقابل افغان‌ها از نعمت امنیت خوب برخوردار نبوده‌اند، مثل نا‌امنی و شرایط هرج‌و‌مرج فعلی افغانستان. در حال حاضر نه تنها گروه‌های تروریستی و مخالف حکومت افغانستان امنیت شهر‌ها و ولایات را وخیم ساخته‌اند، بلکه هرج‌و‌مرج داخلی باعث بلند رفتن روز‌افزون گراف جرایم جنایی در شهر‌ها شده و مردم را نسبت به امنیت‌شان بیش‌تر از پیش نگران ساخته است.
مرور کلی امنیت و آزادی در چهل سال گذشته در افغانستان
حضور نظامی شوروی در افغانستان (دوره نسبی امنیت و نسبی آزادی در شهر های افغانستان)
از دسامبر ۱۹۷۹م تا فبروری ۱۹۸۹م شوروی سابق حضور نظامی در افغانستان داشت. بعد از روی کار آمدن حکومت کمونیستی مورد حمایت شوروی در کابل، گروه‌های مجاهدین در مقابل حکومت وقت و حضور نظامی روس‌ها در افغانستان، سلاح برداشتند و تقریباً در تمام ولایات افغانستان علیه حکومت جنگیدند. با گسترش جنگ مجاهدین، تنها مردم شهر‌ها آزادی و امنیت نسبی داشتند، اگرچه اکثر مردم در ولایات حتا از امنیت و آزادی نسبی هم برخوردار نبودند.
حضور مجاهدین (دوره فقدان امنیت و آزادی)
در سال ۱۹۹۲ زمانی که مجاهدین با سقوط دادن حکومت داکتر نجیب‌الله به پیروزی رسیدند و دولت اسلامی را در کابل تأسیس کردند، پس از زمانی اندک گروه‌های مختلف مجاهدین علیه یک‌دیگر به جنگ خونین پرداختند که باعث ویرانی‌های زیادی گردید. مردم افغانستان در این دوره بیش‌ترین مهاجرت را در سطح جهان داشتند. در این دوره یگانه آرزوی عمده افغان‌ها، داشتن امنیت، حتا امنیت نسبی بود. از این رو، زمانی که گروه طالبان به وجود آمد، وعده امنیت را به مردم داد.
حضور طالبان (دوره امنیت به قیمت آزادی)
در سپتامبر ۱۹۹۶ زمانی که طالبان وارد کابل شدند، مهم‌ترین تبلیغات و وعده این گروه، امنیت بود. با ایجاد دولت امارت اسلامی که تا سال ۲۰۰۱م دوام پیدا کرد، طالبان امنیت سراسری را در تمام ساحات تحت کنترل اداره امارت اسلامی ایجاد کرده بودند. اگرچه امنیت روانی وجود نداشت، ولی طالبان با تطبیق شریعت سخت‌ترین جزا برای مجرمان جنایی از جمله دزدی و سایر مواردی که امنیت داخلی را به هم می‌زد، امنیت سراسری را ایجاد کرده بودند.
با وجود امنیت، تمام آزادی‌های مدنی و سیاسی مردم سلب گردیده بود. زنان اجازه کار را نداشتند، دختران حق رفتن به مکتب را نداشتند و حتا هیچ فردی حق برگزاری جشن‌های خوشی کوچک را نداشت. این وضعیت خفقان را برای تمام افغان‌های عادی به وجود آورده بود. بعد از مدتی، یگانه آرزوی افغان‌ها، روی کار امدن حکومتی بود که بتواند آزادی را برای مردم به ارمغان بیاورد. از این رو، افغان‌ها از حمله ایالات متحده و متحدانش در افغانستان حمایت گسترده کردند.
۲۰۰۱ تا اکنون (آزادی به قیمت امنیت)
بعد از حادثه فروریختن برج‌های مرکز تجارتی جهان در نیویارک در یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ و حمله امریکا و متحدانش به افغانستان که رژیم امارت اسلامی طالبان را سرنگون ساخت، حکومت‌های موقت و انتقالی در کابل ایجاد شد تا زمینه را برای به میان آمدن یک دولت دموکراتیک فراهم سازد. سرنگونی امارت اسلامی در افغانستان با استقبال گسترده افغان‌ها هم در داخل و هم در خارج از افغانستان روبه‌رو گردید. افغان‌ها با تجربه کردن آزادی‌های مدنی‌شان که در دوران طالبان سلب گردیده بود، از حضور نظامی و ملکی کشور‌های قدرت‌مند جهان چون ایالات متحده استقبال گرم کردند. امنیتی که در دوران طالبان به وجود آمده بود و با آزادی‌هایی که که تازه نصیب مردم افغانستان شده بود، مثل رسیدن به دو رؤیایی نامتجانس دیرینه بود که افغان‌ها از دیر زمانی نتوانسته بودند هردوی آن‌ها را یکجا و یکسان تجربه کنند. اما این تجربه عمر طولانی نداشت. بعد از تقریباً مدت دو سال، طالبان دوباره منسجم گردیدند، امنیت و آزادی مردم را در تمام ولایات با انجام حملات انتحاری و انفجار تهدید کردند و دوباره امنیت مردم را در مقابل آزادی‌های به دست آمده به خطر مواجه ساختند. علاوه بر آن، کنترل و حاکمیت ضعیف دولت باعث سوء‌استفاده قدرت‌مندان و زورمندان گردید و یک وضعیت هرج‌و‌مرج را در افغانستان به میان آورد.
مذاکرات صلح با طالبان (امنیت یا آزادی و یا امنیت در مقابل آزادی نسبی)
حال که بحث مذاکرات صلح با طالبان جریان دارد و برگشت طالبان مطرح می‌شود، یکی از سوالات مهم که در ذهن تقریباً اکثر اقشار مختلف از جمله زنان و جوانان خطور می‌کند، این است: آیا صلح با طالبان و برگشت آن‌ها باعث بهتر شدن امنیت و در عین زمان حفظ آزادی‌های‌شان خواهد شد؟( اعلامیه شماره ۷۸ شبکه زنان افغان) این سوالی است که پاسخ آن با گذر زمان روشن خواهد شد. ممکن است مثل چهل سال گذشته، مردم افغانستان باز هم مجبور شوند که بین امنیت و آزادی، یکی را انتخاب کنند.
محمد‌الیاس حسنی
