فدرالیزم نسخه خوبی برای افغانستان نیست

این روزها همزمان با داغ شدن گفت و گو ها در مورد صلح و تعیین نوع نظامی سیاسی برای آینده افغانستان، نظام فدرالی نیز به عنوان یک گزینه در افغانستان مطرح می شود.

داکتر  ابوالفضل فصیحی، استاد دانشگاه و کارشناس ارشد مسائل سیاسی، در این مورد می گوید اساساً مطرح شدن هر بحثی که به پرابلماتیزه کردن مسأله‌ی قومیت در افغانستان کمک کند، مطلوب است. از این جهت نفس مطرح شدن بحث فدرالیسم می‌تواند مطلوب باشد. منازعه‌ی افغانستان یک منازعه‌ی ایدئولوژیک نیست و تقلیل دادن آن به دوگانه‌ی جمهوریت / امارت خطای خطرناکی است.

وی می افزاید این‌که فدرالیسم به گفتار مسلطِ اقلیتی خاص تبدیل شود و به‌نوعی به‌عنوان نسخه‌ی رهایی‌بخش تجویز شود خطا است. به‌نظرم می‌توان اقلیت بود و مخالف فدرالیسم. مخالفت با فدرالیسم لزوماً به‌معنای باور داشتن به “ایده‌ی افغانستان واحد” و ناسیونالیسم افغانی نیست.

به باور داکتر فصیحی تمرکززدایی لزوماً فدرالیسم معنا نمی‌دهد. شاید بهتر باشد تمرکززدایی را یک طیف در نظر بگیریم. کشورهایی مثل اسپانیا، فرانسه و انگلستان نظام فدرال ندارند ولی در عین حال حد زیادی از تمرکززدایی را اجرا کرده‌اند.

با این سه مقدمه، می‌خواهم این را بگویم که فدرالیسم نسخه‌ی مطلوبی برای افغانستان (به‌صورت خاص، هزاره‌ها) نیست. به چند دلیل:

داکتر فصیحی در فیس بوک خود می نویسد اگر یکی از اهداف فدرالیسم، برابری قومی باشد، فدرالیسم نمونه‌ی موفقی در کشورهای جهان سوم نداشته است. اگر ما نمونه‌های غربی فدرالیسم را به‌عنوان مدل برای افغانستان نشان دهیم دچار خطا شده‌ایم. نه کانادا شباهتی به افغانستان دارد نه سوئیس و نه بلژیک.

نمونه‌های تاریخی را هم می‌توانیم مثال بزنیم که فدرالیسم پوششی برای اقتدارگرایی و استبداد بود. مثل کشورهای بلوک شرق.

مشکل عدم تناسب اقتصادی مناطق مختلف در یک کشور به آن راحتی که برخی‌ها می‌گویند قابل حل نیست. مثلاً برخی به‌سادگی از تاسیس صندوق مرکزی برای توزیع ثروت صحبت‌میکنند. پژوهش‌های بسیاری نشان داده‌اند که فدرالیسم قادر به حل مشکل عدم تناسب اقتصادی میان مناطق مختلف نیست.

فدرالیسم می‌تواند، برعکس آن‌چه طرفداران آن ادعا می‌کنند، به بازتولید منازعات قومی و افزایش خشونت منجر شود. این سناریو را تصور کنید که فدرالیسم قدرت اقتصادی و سیاسی بیشتری را در اختیار نخبگان قومی قرار می‌دهد. با افزایش قدرت‌ نخبگان قومی و حاکم شدن یک بازیِ حاصل جمع صفر میان آن‌ها می‌توان تصور کرد که وقوع منازعه بسیار محتمل باشد.