اربعین: تمرین همسویی با اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام)
جریان اربعین، تمرینی جهت همسویی با منویات امام عالم و تمرینی در مسیر قرارگیری در نور ولایت اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) است. افرادی که تجربه حضور در سفر زیارت اربعین را دارند، معترفند که در این سفر، سبک جدیدی از زندگی را تجربه می‌کنند که عناصر آن، متشکل از عالی‌ترین ارزش‌های انسانی است. پاک‌طینتان عالم در این همایش جهانی کنار یکدیگر جامعه‌ای را تشکیل می‌دهند که محبت و مودت پایه آن، و ایثار و ازخودگذشتگی و برادری و برابری از جلوه‌های بی‌بدیل آن است به عبارتی اوج اخلاق مداری در این مسیر نمایان است.
خبرگزاری شفقنا افغانستان طی مطلبی اربعین را از زوایای مختلف به بررسی گرفته است.
اخلاق مداری از ویژگی‌های منحصر به فرد و بارز اربعین است
اخلاق مداری از ویژگی‌های منحصر به فرد و بارز پیاده روی اربعین است و یکی از مباحث اخلاقی که در این پیاده روی نمود زیادی دارد «مساله ایثار» است.
دشمنان دست و پا می زنند تا کاری کنند که مساله اربعین را تحت الشعاع قرار دهند ولی نمی شود؛ چرا که این حرکت مردم، خودجوش و الهی است.
در طول تاریخ مشکلات زیادی توسط حکومت‌های فاسد و مستکبران بر سر راه زائران امام حسین علیه السلام ایجاد شده این توطئه‌ها از قبل وجود داشته و دارد و در آینده هم خواهد داشت ولی ما باید به وظیفه خودمان عمل کنیم.
اتحاد زائران حسینی اصلی‌ترین وظیفه آنان در شرایط کنونی است و آنها باید متحد الکمه باشند. زائران حسینی از هر کشور و هر ملیت و هر نژاد و قومیتی همه زیر پرچم توحید ولااله الاالله و محمدالرسول الله هستند و به خاندان عصمت و طهارت علاقه دارند و همین حب الحسین محور اجتماع ماست.
این حرکت بی نظیر امروزه به نام اسلام و تشیع شناخته می شود لذا سعی شود شئونات اخلاقی را که اسلام خواسته حفظ گردد. به همدیگر کمک شود و از کسانی که بذل مال می‌کنند سپاسگزاری صورت گیرد. به واجبات اهمیت داده شود و از محرمات دوری گردد تا در سفر گرفتار گناه نشوند.
پیاده روی اربعین «نماد محبت به اهل بیت علیهم السلام» است: این محبت همان محبتی است که خداوند در قران از هر کسی خواسته است. محبت مراتبی دارد. یک وقت انسان به زبان و یک وقت در قلبش و یک وقت در عمل اظهار محبت می کند. اظهار محبت گاهی به بذل وقت و بذل مال و گاهی به تلاش جسمی است اربعین و پیاده روی به سمت حرم امام حسین نماد محبت و در اوج است. علاوه بر بازتاب جهانی که این حرکت دارد، مثل و مانندش را شما نمی توانید پیدا کنید.
اخلاق مداری را از ویژگی‌های منحصر به فرد و بارز پیاده روی اربعین است. یکی از مباحث اخلاقی که در این پیاده روی نمود زیادی دارد «مساله ایثار» است. مردم افغانستان، عراق و ایران و سایر شیعیان آنچه را که با سعی و تلاش در طول سال اندوخته‌اند با جان و دل در راه امام حسین علیه السلام و برای تقرب به خداوند ایثار می کنند و این یکی از صفات پسندیده‌ای است که محبوب خداوند متعال است و در قرآن نیز بارها به آن اشاره شده است
«اتحاد امت اسلامی» و تولی نسبت به اهل بیت علیهم السلام و تبری نسبت به دشمنان آنان از نمودهای پررنگ پیاده روی اربعین است. پیغمبر گرامی صلی الله علیه و آله فرمودند کسی که حسین را دوست داشته باشد خدای بزرگ او را دوست دارد. این حرکت جلوه حب الحسین است و امام حسین محبوب هر کسی شد، محبوب خدا خواهد شد.
رفتن به زیارت حضرات ائمه سلام الله علیهم یک وظیفه است و اتحاد و انسجام ما در انجام این وظیفه «تو دهنی» به دشمنان اسلام و اهل بیت علیهم السلام است. مردم با این حرکت تبری خودشان از دشمنان اهل بیت را نشان می دهند.
بسترسازی برای اصلاح اجتماعی فرصتی نهفته در مراسم اربعین حسینی است
ویژگی مهم راهپیمایی اربعین، مردم‌نهاد بودن آن است. این راهپیمایی یک حرکت تاریخی، خودجوش، طبیعی و مردمی، بر پایۀ حماسه حسینی است که در توسعه آن مردم نقش بسیار دارند، ازاین‌رو، شناخت پیام‌ها، ظرفیت‌ها و آگاهی بخشی عمومی نسبت به آنها در حوزه‌های بینشی، گرایشی، رفتاری و سیاست‌گذاری معقول نهادهای رسمی و دولتی، می‌تواند در بهره‌برداری از ظرفیت‌های این کنگرۀ عظیم و مقابله با تهدیدات و آسیب‌های آن، مفید و اثربخش باشد.
رعایت نکات اخلاقی و معنوی در مراسم اربعین از ضروری‌ترین مسائل است. باید بسیار مراقب بود که ظرفیت و توانمندی های بالایی که در مراسم اربعین حسینی وجود دارد به ضد ارزش و دین‌گریزی و دین‌ستیزی نینجامد. این مراسم فرصتی برای بستری سازی حرکت اصلاحی فردی و اجتماعی است؛ همچنین توجه ویژه به اصل مشترک معنویت و اخلاق در میان مذاهب، می‌تواند به تقویت تقریب مذاهب کمک کند.
بسیار تأکید شده و تأکید می‌شود که زائرین بارگاه ملکوتی امام حسین (ع) باید به اخلاق حسنه پایبند باشند، در حال حاضر که زائرین بسیاری در پیاده‌روی گسترده و مهم اربعین حسینی حضور دارند، به نظر شما چه اخلاقیاتی را باید رعایت کنند و به منصه ظهور رسانند؟
مراسم اربعین حسینی یکی از زمینه‌های بروز رفتارها و منش‌های بلند اخلاقی است
در علم اخلاق سیر و سلوک و تهذیب نفس را در دو بخش یا صورت بیان می‌کنند یکی صورتی که انسان بر اساس تجربه فردی دارد و رفتارها، منش‌ها و صحبت‌هایی را شاهد است و دیگری سیر و سلوک و تهذیب نفسی است که در یک عمل اجتماعی انجام می‌شود. وقتی انسان به مسافرت معنوی و دینی می‌رود، درواقع اقدام جمعی انجام می‌دهد و شرکت جمعی می‌کند و اصولاً فعالیت‌های اجتماعی زمینه‌های بروز رفتارها و منش‌هایی را می‌دهد که زمینه تحصیل اخلاق را برای آن فراهم می‌کند. مراسم اربعین حسینی یک حرکت جمعی مذهبی است که حضور در این مراسم برای انسان نشاط و شوقی را فراهم می‌کند و در حقیقت یکی از زمینه‌های بروز رفتارها و منش‌های اخلاقی است.
در ادبیات دینی در این مورد در دو بخش نظر داریم، یکی از آنها روایات و دستورالعمل‌هایی هست که در آداب سفر آمده است، اینکه انسان‌ها در سفر اولاً تعیین کنند که چند نفر هستند و چه کسی می‌خواهد مدیر این گروه باشد و تقسیم‌کارها بین افراد گروه به چه صورت باشد تا هرکسی نسبت به دیگری مسئولیت داشته باشد نه اینکه فردی همه مسئولیت‌ها را بر عهده داشته باشد و افراد دیگر از رفاه موجود استفاده کنند. نکته دیگر اینکه افراد گروه در هنگام سفر رعایت حال یکدیگر را داشته باشند. به‌عنوان مثال باعث زحمت نشود، رفتار او اذیت¬کننده نباشد، وقت خواب مزاحم نشود، بهداشت محیط را رعایت کند. اجازه دهند از امکانات رفاهی و مقوله زمان و مکان استراحت همه افراد به نحو احسن بهره ببرند.
باید مراقبت کرد عمل مستحبی زیارت به عملی حرام تبدیل نشود
در «روایات» و «کتب اخلاقی سفر» نکات بسیاری در باب آداب سفر ذکر شده است. اربعین حسینی عملاً برای ما ایرانیان که از کشوری به کشوری دیگر عزیمت می‌کنیم، نوعی از سفر است؛ لذا لازم است که به آداب سفر توجه داشته باشیم و توسط هر یک به بهترین نحو این آداب را رعایت و اجرا کنیم. یکی از مواردی که از اولویت‌ها و آداب قبل از سفر می‌باشد، رسیدگی به خانواده و فراهم کردن امکانات و شرایط رفاهی برای اعضای خانواده در غیبت ما است؛ کسانی که طالب زیارت هستند باید توجه داشته باشند که اگر از نظر مالی در سختی قرار دارند، چک یا بدهی دارند، یا اینکه از نظر شغلی در شرایطی هستند که با سفر خود دیگران را به‌سختی می‌اندازند، به سفر نروند یا اگر بسیار مشتاق به این سفر هستند قبل از عزیمت تمام این مسائل را برطرف کنند یا رضایت تمام طرفین را جلب نمایند که در غیر این صورت عمل مستحبی که زیارت باشد، به عملی حرام تبدیل می‌شود.
ظاهر نامناسب و حرص و ولع داشتن درمسائل مادی شأن زائر حسینی نیست
در بخش دوم علم اخلاق به آداب زیارت اشاره شده است، آداب زیارت یکسری دستورالعمل‌های اخلاقی است، اینکه انسان در سفر زیارتی باید لباس مناسب بپوشد، غذای مناسب بخورد و اگر نمی‌تواند، با حالت نامناسبی در مراسم حضور پیدا نکند زیرا ظاهر نامناسب و حرص و ولع در غذا خوردن و از دیگران بازداشتن در شأن زیارت حسینی نیست. روایات فراوانی در باب آداب زیارت پیامبر (ص)، یا حج و یا زیارت امام حسین (ع) داریم که تأکید شده بهترین غذاها را در این سفرهای معنوی تهیه کنید. و بهترین لباس‌ها را بپوشید و این تأکید شاید بدین معناست که اگر کسی این امکانات و شرایط را دارد، برای تشرف به زیارت اقدام کند در غیر این صورت تا فراهم نشدن شرایط و آداب زیارت برای رفتن به چنین سفرهایی اقدام نکند.
متأسفانه برای برخی رفتن به سفر زیارتی وسیله تکدی گری و تحقیر شخصیت و به ذلت انداختن خود شده است، به‌عنوان مثال برای رفتن به این سفر از دیگران با خواهش و تمنا پول می‌گیرند، شخصیت و کرامت انسانی خود را منکوب می‌کنند برای اینکه یک امر مستحبی انجام دهند.
نکته بعدی مسئله نظافت و بهداشت و غسل کردن برای زیارت و یا شروع این سفر است؛ عده‌ای در سفر زیارتی لباس‌ها و ظاهری کثیف و نامناسب دارند و با نوع ظاهر خود دیگران را مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند؛ همگان باید بدانند که رعایت این مسائل جزو اخلاق فرهنگی دینی و آداب زیارت است و کسی که در سفر زیارتی رعایت و مراقبت این مسائل را نمی¬کند، زیارت را به خوبی انجام نداده است.
در این سفر و مراسم خوبی‌ها را ابتدا برای دیگران بخواهید
نکته دیگر ضرورت عمل به دستوراتی است که بالاتر از آداب زیارت و مربوط به اخلاق حسنه است. در سفر ممکن است که افراد خشمگین و ناراحت و عصبانی شوند، یا نفع طلبی شخصی در غذا داشته باشند و یا در مکان خوابیدن رعایت حال دیگران را نکنند، کسی که به زیارت امام حسین (ع) مشرف می‌شود باید خود را آماده کند که در این جهت کف نفس و از خودگذشتگی داشته باشد و مراقبت کند که خوبی‌ها را ابتدا برای دیگران بخواهد، هرچند سخت به آن نیاز داشته باشد. «وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ». فرهنگ ایثار در زیارت امام حسین باید جلوه دیگری داشته باشد.
زائران حسینی اخلاقیاتی که این شخصیت به بشریت داده را در خود زنده کرد
این که گفته می شود در سفر زیارت میدان خودسازی است، یعنی هم آراستگی به فضائل را تمرین کند و هم شناختی از معارف اخلاقی امام حسین و یارانش پیدا کند. حضرت ابوالفضل (ع) درحالی‌که در صحرای کربلا بسیار تشنه بودند وقتی به آب رسیدند، از آب نیاشامیدند و گفتند چون برادرم تشنه است از این آب نمی‌خورم؛ کسی که می‌خواهد به مراسم اربعین حسین (ع) برود، باید درس اخلاقیاتی که امام حسین (ع) به بشریت داده را در خود زنده کند، ایثار داشته باشد و در سفر خدمتگزار باشد و اگر جایی ناراحت شد خود را مراقبت کند و عصبانی نشود و از رفتارهایی که ایجاد تحمیل و فشار به دیگران می‌کند پرهیز نماید. برخی اخلاقیات انسان تا تجربه عملی و در بازخورد با عمل نباشد روشن نمی‌شود، اما وقتی انسان در آن شرایط و موقعیت قرار می‌گیرد، ایثار، و از خودگذشتگی و رعایت قانون و قوانین کشور میزبان را رعایت کند.
مراسم پیاده‌روی اربعین سال‌هاست که در فرهنگ شیعیان به‌عنوان نمادی از وفاداری و لبیک به امام حسین (ع) و تکریم و زنده نگه‌داشتن واقعه عاشورا تلقی می‌شود؛ اما طی سال‌های گذشته مراسم اربعین به مانیفستی برای مکتب اهل-بیت مبدل شده است. حضور شیعیانی از بیش از ۷۰ کشور جهان در این مراسم، بزرگ‌ترین تجمع مذهبی در جهان را رقم می‌زند که می‌تواند حامل پیام‌های مهمی برای جهان اسلام و همچنین مردم دنیا باشد. از نظر شما این مراسم چه پیام‌هایی را به همراه داشته و دارد؟
همبستگی یکی از جلوه های ماندگار مراسم اربعین است
زیارت اربعین با همه ویژگی‌ها، شعائر و اخلاقیاتی که دارد یک نوع ایجاد همبستگی است، به‌عبارت‌دیگر اعمال جمعی و مسائل مذهبی جمعی یک نوع همبستگی جمعی است مثلاً مجالس عزاداری که دسته‌جمعی برگزار می‌شود، نمادی از یک نوع همبستگی است. خود این همبستگی یکسری آثار و نتایجی به همراه دارد مثلاً یکی از جهاتی که ایجاد می‌کند احساس شوق معنوی و بهجت ربانی است به‌صورتی که نشاط در عمل در میان افراد به وجود می‌آورد. گاهی افراد در اثر انزوا و عدم ارتباط یک نوع افسردگی پیدا می‌کنند ولی وقتی در عمل و رفتار جمعی قرار می‌گیرند شوق و نشاط و انبساط خاطر در افراد به وجود می‌آید.
حضور گسترده مردم در مراسم اربعین حسینی به‌عنوان یک قدرت معنوی و اخلاقی تلقی شود
نکته دیگر اینکه حضور گسترده مردم در مراسم اربعین حسینی به‌عنوان یک قدرت معنوی و اخلاقی بروز می‌کند، گاهی افراد می‌خواهند خود را اصلاح کنند و گاهی جامعه قصد اصلاح خود را دارد، اخلاق اجتماعی یکی از زمینه‌هایی است که اگر درست بدان عمل شود، موجب اصلاح اجتماعی و اخلاقی خواهد شد؛ به‌شرط اینکه راهبران و هادیان به‌درستی این حرکت را هدایت و از این فرصت استفاده کنند؛ زیرا در بسیاری از اوقات تنها به‌صورت ظاهری مراسم‌ها اکتفا می‌کنیم و جنبه¬های تربیتی و معنوی آن را در نظر نمی¬گیریم. به‌عنوان مثال مجالس عزاداری برگزارکردن یک بُعد مسئله است و اینکه چطور این مجالس را برگزار کنیم و مسائل آموزش اخلاقی و تربیتی را در این مجالس مد نظر داشتن، بعد دیگر مسئله است. خوب بر وعاظ لازم است که اصل و اساس سخنرانی خود را بر ذکر این معارف اختصاص دهند و صاحبان مجالس از سخنرانان خود بخواهند که این مسائل را بیان کنند. باید فضا را از این بستر و زمینه را برای حرکت اصلاح اجتماعی خود به وجود بیاوریم و مراسم و حرکت اربعین حسینی چون سطحی بین‌المللی یافته، از این جهت بسیار مهم است.
اربعین فرصتی است که می‌تواند در زمینه‌های مختلف تأثیر مثبت چشمگیری در جامعه داشته باشد
گاهی مراسم‌های مذهبی در سطح یک منطقه، شهر و کشور تأثیرگذار است؛ ولی مراسم اربعین حسینی فرصتی است که اگر درست از آن استفاده شود و آداب و اخلاق اسلامی رعایت گردد، می‌تواند در زمینه‌های مختلف معنوی و دینی تأثیر مثبت چشمگیری داشته باشد؛ اما متأسفانه شاهدیم که در برخی از موارد آداب و اخلاق این سفر رعایت نمی‌شود، به‌خصوص در زمینه‌هایی که مربوط به حقوق دیگران است و شاید تضییع حقوق دیگران یکی از مهم‌ترین مواردی است که به زیارت اربعین خدشه و آسیب وارد می‌کند.
تضییع حقوق دیگران به زیارت حسینی خدشه و آسیب وارد می‌کند
گاهی تضییع حق افراد در اداره یا سازمانی اتفاق می‌افتد و گرچه آسیب‌های اجتماعی خود را به همراه دارد، اما تضییع حق دیگران در یک مراسم مذهبی و دینی آسیب‌های بسیاری به دین وارد می‌کند؛ مراسم اربعین حسینی تجربه‌ای است که اگر اصول اخلاقی و آداب به‌درستی رعایت شود، این حرکت جمعی می‌تواند زمینه‌های اصلاح را فراهم کند.
نکته دیگر اینکه مکتب اهل‌بیت (ع) باید آسیب‌شناسی شود و یکی از این آسیب‌شناسی‌های آن در تعامل با مذاهب دیگر است، مراسم اربعین حسینی می‌تواند فرصت خوبی باشد که توجه داشته باشیم به این مراسم نمی‌توان رنگ و جنبه غیر معنوی دهیم؛ بلکه باید به این حرکت جنبه معنوی و اخلاقی دهیم تا کسانی که از مذاهب و جریان‌های دیگر هستند و در این مراسم مشارکت می‌کنند این نوع از همبستگی اخلاقی را گسترش دهند.
به دو پیام مراسم اربعین حسینی یعنی اصلاح اجتماعی و اخلاقی در بُعد اجتماعی و فردی اشاره کردید که بسیار مهم هستند، اما متأسفانه این پیام‌ها گاهی پس از بازگشت زوار به فراموشی سپرده می‌شود و نهادینه نمی‌شوند، مردم چگونه می‌توانند این دو پیام را در زندگی شخصی و اجتماعی خود نهادینه و پیاده کنند؟
زیارت مقبول، زیارتی است که شخص با خود توشه‌ای از این زیارت همراه کند
درست است. زوار در هنگام بازگشت از زیارت باید پیام‌ها و اخلاق‌مداری‌هایی که در حماسه حسینی مشهود هست را در سطح فردی و اجتماعی به نمایش گذارند. زیارت مقبول، زیارتی است که شخص با خود توشه‌ای مجسم از این زیارت همراه کند، یعنی مردمی که توفیق نداشتند و به زیارت اربعین نرفتند وقتی شخصی که از زیارت بازگشته را مشاهده می‌کنند، ببینند که عملاً این فرد از نظر شخصی اصلاح شده است و از نظر جمعی امسال زیارت اربعین کیفیت ویژه‌ای داشته است. ما معمولاً وقتی برای ترویج تبلیغ می‌کنیم به کمیت تکیه می‌کنیم و مدام اعلام می‌کنیم که سال گذشته چه تعداد زائر بودند و امسال چه تعداد شدند، امکانات پارسال چطور بود و امسال چطور. درواقع بیشتر به جنبه‌های تدارکاتی تکیه می‌کنیم و به جنبه اخلاقیاتی و تربیتی این زیارت و اتفاقات برجسته معنوی آن توجهی نداریم به نظرم این مسئله باید کاملا نشان داده شود و تبیین گردد. مدیران مربوطه بخشی از تمرکز خود را در این جهت بگذارند که این سفر برای کاروان‌ها و موکب‌ها نکات اخلاقی به همراه داشته باشد و به‌نوعی این پیام‌ها را نهادینه کنند که وقتی از سفر بازگشتند بتوانند پیامی برای سایر افراد داشته باشند. در آداب زیارت تأکید شده که وقتی شخصی از سفر زیارتی بازگشت به دیدن او بروید، دیدن زائر به این دلیل نیست که پذیرایی از شما صورت گیرد؛ بلکه هدف این است که محصول و سوغات معنوی و اخلاقی که این زائر از سفر آورده، مورد توجه و الگو قرار گیرد.
