چرا روابط پاکستان با کشورهای خاورمیانه تغییر کرد

روابط پاکستان با متحدان قدیمی اش در خاور میانه پس از اتخاذ سیاست بی‌طرفی در برابر جنگ یمن به وخامت گراییده است. خاور میانه برای دهه‌ها، یکی از منابع و مجاری حمایت‌های مالی و پولی دولت و مردم پاکستان بود. بر اساس روابط تاثیرات عمیق مذهبی، پاکستان امنیت محل‌های مقدس، تاسیسات حساس و سایر زیربناهای مهم به خصوص ازعربستان سعودی را تامین کرده و در چند سال اخیر، بنا بر ناگذیری‌های ژیواستراتژیک و حفاظت از منافع محوری این کشور، مجبور به عمل‌کردهای توازن‌بخش در مناسبات اش شده است.
مکالمه‌ی تلفنی آخر میان عمران‌خان و شاه عربستان، محمد بن سلمان، نخستین گام به هدف احیای روابط استراتژیک میان این دو کشور است. در چند سال گذشته، بدگمانی‌ها و برداشت‌های سو میان پاکستان و متحدانش در خاور میانه بیشتر شده و نیاز است به خاطر ایجاد روابط دوستانه‌ی جامع و پایدار، موارد بی‌اعتمادی شناسایی و به آن رسیدگی شود. انکشاف‌های اخیر ژیواستراتژیک، یک بار دیگر متحدان قدیمی را واداشته تا روی جهت‌گیری‌های استراتژیک شان دقت و بازبینی کنند.در حالی که چالش‌های موجود نیازمند رسیدگی است، لازم است از فرصت‌های موجود نیز استفاده شود. به خاطر فهم عوامل بازبینی پالسی‌های کشورهای خاور میانه درقبال پاکستان، بایستی سازوکارهای متغیر امنیت منطقه‌ای را در چارچوب تغییر در محیط ژیواستراتژیک کلان خاور میانه به بررسی گرفت.
در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، امریکا فشارهای زیادی را بر ایران وارد کرد؛ در حالی که اداره‌ی جو بایدن به دنبال احیای توافق‌نامه هسته‌ای با ایران است.
ایران و چین توافق‌نامه‌ی همکاری‌های استراتژیک ۲۵ساله را اخیرا به امضا رسانیده که بر بنیاد آن، چین متعهد به سرمایه‌گذاری ۴۰۰ ملیون دالری در سکتورهای کلیدی؛ مانند انرژی، زیربناسازی، مسایل دفاعی و بانکی است. امضای توافق‌نامه میان این دو کشور، خاور میانه را شوکه نکرده؛ اما این کار، محاسبات استراتژیک منطقه‌ای را تغییر داد.
چین، بزرگ‌ترین شریک تجاری عربستان سعودی، هم‌چنان به شریک استراتژیک ایران در منطقه بدل شد و چگونگی موازنه‌سازی چشم‌انداز سیاسی در خاور میانه، موضوع بحث در آینده است؛ اما آن‌چه مبرهن به نظر می‌رسد، ایجاد هم‌گرایی منافع میان کشورهای خاور میانه، امریکا و چین است؛ چیزی که موجب ناامنی پاکستان و یکی از دلایل شکل‌دهی روابط حسنه‌ی کشورهای خلیج با پاکستان به شمار می‌رود.
قبل از نزدیکی و روابط حسنه،کشورهای خلیج، باید سیاست‌های موازنه‌بخش را میان هند و پاکستان روی دست گیرند. در چند سال گذشته، هند با بسیاری از پایتخت‌های کشورهای خاور میانه روابط نزدیک استراتژیکی از خود تعریف کرد و تصمیم ریاض مبنی بر امضای پیمان مشارکت استراتژیک با هند به سال ۲۰۱۹ بر می‌گردد که اسباب نگرانی پاکستان را فراهم کرده بود.
همین‌گونه، سکوت شورای همکاری خلیج در زمینه‌ی محکومیت رفتارهای ظالمانه‌ی هند در جامو و کشمیر، پاکستان را ناخشنود کرده است؛ این کشور به این درک رسیده که ناگزیری‌های استراتژیک، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج را بر آن داشته تا گام‌های عملی را بر ندارند. بسیاری‌ها، تصمیم کشورهای عضو خلیج و سکوت این کشورها در برابر مسئله‌ی جامو و کشمیر را مجازات پاکستان به خاطر عدم جانب‌داری در جنگ یمن می‌دانند.
پس از تصمیم هند مبنی بر تغییر یک‌جانبه‌‌ی وضعیت منطقه مورد منازعه جامو و کشمیر، رهبری پاکستان به حمایت متحدان اش در خاور میانه چشم امید دوخته بود؛ حمایتی که هیچ‌گاهی اتفاق نیفتاد. پاکستان در قبال نقش ضعیف سازمان کشورهای اسلامی در برابر منازعه‌ی کشمیر، اعتراض کرد و گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که امارات متحده‌ی عربی نقش مهمی را در کاهش تنش‌ها میان هند و پاکستان بازی کرده و باور‌ها بر این است که اعلامیه‌ی دو کشور در راستای تطبیق توافق‌نامه‌ی آتش‌بس سال ۲۰۰۳، با همکاری دیپلماسی پشت در های بسته‌ی مقامات امارات صورت گرفته است.
دلیل دیگر شکاف میان پاکستان و کشورهای خلیج، تصمیم پاکستان برای تحریم نکردن قطر در بحبوحه‌ی اختلافات فزاینده در خاور میانه بود؛ پاکستان نمی‌توانست در این میان جانب‌دارانه عمل کند و این ناگزیری پاکستان در راستای عدم جانب‌داری، ماهیت ایدیولوژیک نیز دارد. حالا که تنش‌ها میان قطر و کشورهای خلیج پایان یافته، هر دو طرف به نقش پاکستان به عنوان میانجی منازعات اعتراف می‌کنند.
پاکستان در حال تغییر اولویت‌هایش از ژیواستراتژیک به ژیواکانومیک است. پاکستان خواهان تقویت اقتصاد و نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی به هدف رونق اقتصادی است. شاه عربستان در سال ۲۰۱۹ از پاکستان دیدار و توافق‌نامه‌ای به ارزش بیست میلیارد دالر شامل ایجاد تصفیگاه نفت و پتروشیمی در گوادر را به امضا رسانید؛ اما این پروژه‌ها تا اکنون عملی نشده و زمان آن رسیده تا این دو کشور اقدامات فراگیری را به خاطر تمویل مالی این پروژه انجام دهند. در حال حاضر، پاکستان و کشورهای شرق میانه به این فهم رسیده اند که دینامیک‌های ژیواستراتژیک در منطقه در حال تغییر است و به نظر می‌رسد، این حقیقت نیز درک شده که گذشته‌ی نه چندان دور، نمی‌تواند آینده را تعیین کند و پاکستان و کشورهای خاور میانه با درنظرداشت تاریخ طولانی همکاری، مکمل یک‌دیگر اند.
اسلام‌آباد در حال حاضر به خاطر تطبیق آجندای اقتصادی اش به شریکان مالی نیازد دارد و کشورهای خاور میانه برای حفاظت از منافع ژیو استراتژیک شان به ساختارهای امنیت منطقه‌ای نیاز دارند؛ خواسته‌ای که پاکستان می‌تواند آن را بر آورده کند.

منبع: اکسپرس تریبون

مترجم: صبح کابل