پیامد های خروج آمریکا از افغانستان/بررسی سناریوهای پسا خروج

گمانه‌زنی‌ها در مورد خروج نیرو‌های امریکایی از افغانستان وقتی جدی شد که دولت قبلی امریکا قصد خود را برای مذاکره با طالبان اعلام کرد. نشست‌های دوره‌ای هیئت امریکایی به ریاست زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه امریکا در امور افغانستان، با هیئت سیاسی طالبان باعث برانگیخته شدن سؤال‌های جدی در مورد روند مذاکرات و سرنوشت افغانستان گردید. اکنون این پرسش کماکان مطرح است که پیامد خروج امریکا از افغانستان چیست؟ و سرنوشت این کشور در دوره پسا خروج چه خواهد شد؟ برای پاسخ دادن به این پرسش ها در یک نگاه کلی می توان ادعا کرد که خروج نیرو‌های امریکا از افغانستان را می توان با تجربه مشابهی مقایسه کرد که با خروج نیرو‌های شوروی اتفاق افتاد.

این مقایسه بر مبنای توقف حمایت شوروی از دولت دکتر نجیب‌الله در اوایل دهه ۱۹۹۰ می باشد که منجر به سقوط این دولت شد. بر مبنای این مقایسه، سه وضعیت متوالی را می توان برای آینده افغانستان پیش‌بینی کرد.

سناریو نخست این است که با خروج کامل نیروهای آمریکایی و ناتو، روند فروپاشی دولت شروع می‌شود و مقام‌های دولتی در سطوح مختلف ملی و محلی مصونیت خود را در داشتن رابطه با طالبان و گروه‌های شبه‌نظامی کوچک‌تر خواهند دید. این وضعیت بیشتر در حالتی ممکن است که آن‌ها خطر در کنار دولت ماندن را بیشتر از طالبان ببینند و به این دلیل، چاره‌ای جز رو آوردن به سمت طالبان یا گرو‌های شبه‌نظامی دیگر نداشته باشند.

سناریو دوم، ورود افغانستان به جنگ داخلی است شبیه وضعیتی که بعد از سقوط دولت نجیب‌الله به وجود آمد. باید توجه داشت که این وضعیت با توجه به درگیری‌هایی قبل از این و گاه و بی‌گاه بین نیرو‌های طالبان و داعش و شکل گیری هسته های مقاومت در مناطق مختلف بویژه سطح شمال، چندان دور از انتظار نیست.

سناریو سوم، حمایت کشور‌های منطقه و فرامنطقه‌ای از گروه‌های مورد نظر خود می باشد. در این سناریو، عملا تجزیه قدرت اتفاق خواهد افتاد. پیش‌بینی این است که در صورت وقوع سناریو سوم، طالبان با حمایت پاکستان و عرب‌های خلیج فارس، برنده نهایی این جنگ خواهد بود. شاید بتوان گفت این سه وضعیت بد‌ترین سناریویی است که می‌تواند بعد از خروج امریکا از افغانستان اتفاق بیفتد، اما باید توجه داشت که طالبان تاکنون حاضر نشده موجودیت سیاسی فعلی افغانستان را تأیید کند و همواره بر تأسیس الگوی مورد نظرش به نام «امارت اسلامی افغانستان» تأکید داشته است. با این حال، هنوز هم باید صبر کرد و دید که ایا کنفرانس استانبول برگزار خواهد شد؟ در صورت برگزار شدن، نتیجه کنفرانس صلح استانبول به کجا خواهد رسید؟ بسیاری از تحلیلگران بین الملل این کنفرانس را با کنفرانس بن مقایسه می کنند که بعد از شکست طالبان و در دسامبر ۲۰۰۱ تشکیل شد. هرچند رهبران افغانستانی حاضر در آن کنفرانس دو هفته پر از بحث و جدل را پشت سر گذاشتند، اما در نهایت و با فشار و حتی تهدید‌های امریکا تن به دولت تحت ریاست حامد کرزی دادند تا نظام سیاسی جدید این کشور شکل بگیرد.

یکی از تفاوت‌های عمده کنفرانس استانبول با بن حضور طالبان در آن است هرچند طالبان با ابراز بی‌میلی برای شرکت در آن سعی دارد قبل از شرکت در این کنفرانس بیشترین امتیاز ممکن را به دست آورده باشد. آزادی هفت هزار زندانی و خارج شدن نام سران طالبان از فهرست سیاه، مطالبات اصلی طالبان پیش از برگزاری کنفرانس استانبول خواهند بود. به هر حال، کنفرانس استانبول می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در وضعیت افغانستان بعد از خروج نیرو‌های امریکایی داشته باشد به نحوی که با دستیابی به مصالحه‌ای قابل قبول بین تمام طرف‌های افغانی و به خصوص طالبان، این نشست می تواند نظامی جدید بدون جنگ و خونریزی در این کشور ایجاد کند. اما در صورت شکست این کنفرانس، به نظر می رسد همان سناریو هایی اتفاق خواهند افتاد که در فوق، مورد پیش‌بینی قرار گرفت.

داکتر عبداللطیف نظری