نقش عربستان در پروسه صلح افغانستان

به گفته‌ی برخی از تحلیل‌گران، اگر پاکستان مادر طالبان است، عربستان پدر آنان است. عربستان از معدود کشورهایی بود که حکومت طالبان را به رسمیت شناخت و براساس برخی تحلیل‌ها و گزارش‌ها طالبان به کمک‌های عربستان در این مدت شدیدا وابسته بوده است.

پرسشی که در این‌جا مطرح می‌شود این است که آیا دخالت‌های عربستان در افغانستان و حمایت این کشور از گروه‌های جهادی، طالبان و بنیادگرایی اسلامی برای دفاع ارزش‌های اسلامی در افغانستان بوده است و یا این‌که اهداف دیگری را در پی دارد؟ عربستان سعودی در افغانستان، اهداف و منافع خاصی را دنبال می‌کند که این اهداف از یک طرف با توجه به همسویی عربستان و امریکا تعیین می‌شود و از جانب دیگر خواسته‌های دولت سعودی را در پی دارد. افغانستان با توجه به چهار دلیل برای این کشور اهمیت دارد:

اول این‌که عربستان سعودی خواهان رهبری بر جهان اسلام است. این خواسته عربستان، سبب شده تا این کشور حضور خود را در افغانستان حتمی بداند. دومین دلیل حضور این کشور در افغانستان به رقابت‌های منطقه‌ای عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران برمی‌گردد. سعودی‌ها می‌دانند که نفوذ آنان در افغانستان در رقابت آنان با ایران از اهمیت جدی برخوردار است.

سومین دلیل عربستان برای دخالت در افغانستان حمایت از سیاست‌های پاکستان در منطقه به‌عنوان متحد و هم‌پیمان این کشور است. و سرانجام ترویج و تبلیغ ارزش‌های اسلام بینادگرایانه و سلفی‌گری در افغانستان.

عربستان به‌عنوان سرزمین وحی، همیشه از موضع دینی خواسته است ارزش‌های اسلام سلفی را در افغانستان گسترش دهد. این کشور به‌عنوان خاستگاه دین اسلام می‌تواند بر تحولات کشورهای اسلامی تأثیرگذار باشد که این تأثیرگذاری یا مثبت است و یا منفی.

عربستان سعودی از جمله کشورهای مهم منطقه‌ای است که حضور خود را در پروسه صلح افغانستان الزامی می‌داند و هر گونه انزوا را در تحولات افغانستان به ضرر خود محاسبه می‌کند. این کشور نمی‌خواهد در روند صلح افغانستان در حاشیه قرار گیرد؛ زیرا در حاشیه‌بودن عربستان به سود رقیبان منطقه‌ای او یعنی ایران و قطر تمام می‌شود. ایالات متحده امریکا در دوره اوباما بیش‌تر با کشور قطر رابطه دوستانه داشت تا عربستان که این خود برای عربستان گران تمام می‌شد.

اما دوره ترمپ رابطه امریکا و عربستان بیش‌تر دوستانه شد. عربستان ترمپ را نزدیک‌تر از اوباما یافت. ترمپ در نخستین سفر خود به عربستان استقبال گرم شد و هدایای گران‌بها دریافت کرد. کشور سعودی یک بار دیگر توجه امریکا را به خود جلب کرد و ترمپ را کاملامتقاعد کرد و زمینه‌های حضور خود را در پروسه صلح افغانستان و طالبان دوباره فراهم گردانید.

عربستان همان‌گونه که از حکومت اشرف غنی اعلام حمایت کرد، در مورد روند صلح افغانستان نیز ابراز همکاری کرد. در سال گذشته در گردهمایی علمای اسلامی که در عربستان برگزار شد، برای نخستین بار از دولت افغانستان حمایت جدی صورت گرفت و به‌نحوی از فعالیت‌های خرابکارانه طالبان برعلیه دولت افغانستان سلب مشروعیت شد. این امر برای گروه طالبان به‌شدت سخت و ناخوشایند تمام شد.

 با توجه به جایگاه و پایگاهی که عربستان سعودی در جامعه افغانستان دارد، این کشور می‌تواند در روند صلح افغانستان نقش اساسی بازی کند. منتها این مسأله برمی‌گردد به سیاست دولت سعودی که می‌خواهد نقش مخرب داشته باشد و یا نقش سازنده. کشور عربستان با در نظرداشت محورهای ذیل می‌تواند در پروسه صلح افغانستان تأثیرگذار باشد:

جایگاه عربستان در اعتقادات دینی جامعه افغانستان

عربستان سعودی جایگاه بلندی از لحاظ اعتقادات دینی در میان مردم افغانستان دارد. محل برگزاری حج که یکی از ارکان عبادی مسلمانان است، در این کشور موقعیت دارد و همچنین کعبه که قبله مسلمانان است در شهر مکه قرار داد و مقبره حضرت پیامبر (ص) در شهر مدینه. مردم افغانستان نسبت به مردمان عرب، نگاه ویژه‌ای دارند و آنان را تا حدودی انسان مقدس در نظر می‌گیرند. بسیاری از مردمان ما رفتن به عربستان را آرزوی خود می‌دانند و برای زیارت مکان‌های مقدسه، حاضرند هزینه‌های هنگفتی را به مصرف برسانند. این موقعیت عربستان در تلقی مردم افغانستان می‌تواند در تحولات افغانستان و به‌ویژه در صلح کشور ما تأثیرگذار باشد.

حمایت عربستان از جهادگرایان افغانستان

چنانچه قبلا مطرح شد عربستان سعودی از عمده تمویل‌کنندگان مجاهدان افغانستان بود. این کشور در دوران جهاد مردم افغانستان از جمله متحدین سرسخت ایالات متحده امریکا بود و حمایت این کشور از جهادگرایان افغانستان با روابط این دو کشور بی‌ربط نبود. اما آنچه که مهم است نظر مجاهدان افغانستان نسبت به نقش عربستان در تحولات کشور ما است. مجاهدان که بخش مورد توجه مردمان افغانستان را تشکیل می‌دهند این کشور را به‌عنوان حامی ارزش‌های اسلامی در افغانستان می‌شناسند. با توجه به این‌که نقش جهادگرایان افغانستان در پروسه صلح برجسته است، عربستان سعودی می‌تواند از این طریق بر روند صلح افغانستان تأثیرگذار باشد.

رابطه عربستان با القاعده و طالبان

یکی دیگر از محورهای نقش عربستان در تحولات افغانستان به‌خصوص پروسه صلح، این است که عربستان در کنار پاکستان، امریکا و امارات متحده عربی از جمله کشورهایی محسوب می‌شود که با طالبان همسو بوده و در زمان حاکمیت طالبان همواره از این گروه حمایت کرده است. حمایت‌های عربستان از جریان‌های تروریستی تندرو مستقر در افغانستان و فعال در سایر نقاط خاورمیانه و جهان اسلام، یکی از عوامل اصلی خشونت‌های چند ساله پسین در افغانستان، منطقه و جهان خوانده می‌شود. مؤلفه‌های فوق پای عربستان را به‌نحوی به روند صلح افغانستان می‌کشاند.

آنچه که مهم است این است که موضع عربستان در پروسه صلح افغانستان منفی است یا مثبت؟ حکومت عربستان بار ها تأکید کرده که از روند صلح افغانستان حمایت می‌کند. برخی از کارشناسان هم باورمندند که در سیاست‌های رسمی دولت افغانستان، به عربستان همچنان به‌عنوان یک کشور معتمد و صادق در عرصه صلح نگاه می‌شود. این در حالی است که عربستان پیش از این به حمایت از تروریسم در افغانستان، منطقه و جهان متهم بوده است. رژیم ریاض، یکی از سه دولتی بود که در زمان سلطه طالبان «امارت اسلامی» را به‌عنوان دولت رسمی افغانستان به رسمیت شناخت.

پیشینه‌ی عملکرد دولت عربستان در تحولات افغانستان، به‌خصوص پروسه صلح، نشان‌دهنده نقش تخریبی این کشور در قبال کشور ماست:

۱. عرب‌ها تمام هزینه‌های جنگی القاعده و طالبان را که مردم افغانستان را به خاک و خون کشانده‌اند، تمویل می‌کردند. این کشور حتا در دوره پس از سقوط امارت طالبان، بخش عظیمی کمک‌های پولی را در اختیار طالبان قرار دادند و هیچ سهمی در بازسازی افغانستان نگرفتند. کشور سعودی در طول سال‌های که پروسه صلح افغانستان روی دست گرفته شده است، هیچ‌گونه اقدام عملی و سازنده انجام نداده است و به‌عنوان کشوری که در ویرانی‌های افغانستان دست داشته و به‌حیث کشور اسلامی ثروتمند هیچ کمکی در تأمین صلح و ثبات در افغانستان نداشته است.

۲. پس از سقوط طالبان ده‌ها کشور غیراسلامی و غربی و صدها مؤسسات خارجی به هر نام و عنوانی در بازسازی افغانستان سهم گرفته‌اند، اما کشور عربستان سعودی و سایر کشورهای مسلمان نفت‌خیز عربی حوزه خلیج فارس در بی‌تفاوتی کامل به‌سر بردند.

۳. ازسوی دیگر عربستان سعودی سیاست تفرقه مذهبی را در افغانستان اعمال کرده است که یکی از مصادق آن حمایت از طالبان است که به سیاست نفاق‌آلود و نفرت‌انگیز سعودی‌ها در افغانستان برمی‌گردد.

دولت سعودی در روند صلح افغانستان نقش مخرب دارد و هر گونه اقدام و عملکرد زمامداران سعودی در گفت‌وگوهای صلح افغانستان موضوع را پیچیده‌تر می‌کند؛ چون این کشور از یک طرف با طالبان رابطه نزدیک دارد، از جانب دیگر دولت سعودی در همسویی با ایالات متحده امریکا گام برمی‌دارد و به‌نحوی تحت تأثیر سیاست‌های امریکا است. به‌نظر می‌رسد اعتماد به دولت سعودی در روند صلح ساده‌انگاری نسبت به روند صلح است. دولت سعودی هم اکنون متعهد به حمایت از طالبان و تفکر طالبانی است. از این جهت است که صداقت دولت سعودی در روند صلح افغانستان پرسش‌برانگیز و قابل تردید است. از طرفی، آن عده از کشورهای که در بی‌ثباتی افغانستان نقش داشته‌اند و از این بی‌ثباتی سود جسته‌اند، حمایت از گفت‌وگو، مذاکره و صلح را در این کشور خلاف منافع خود دانسته و در حد امکان تلاش می‌ورزند حضور و سودجویی مجدد خویش را در این کشور فراهم گردانند.

اطلاعات روز