میلیاردها افغانی اختلاس از مکتب‌ها، آموزگاران و پروژههای خیالی در وزارت معارف؛ بین سال‌های۱۳۹۰–۱۳۹۳
اعضای این هیأت حقیقت‌یاب که از جانب رییس‌جمهور اشرف غنی مؤظف به تفتیش و تحقیق شده بودند، می‌گویند که نتایج تحقیق خود را به رییس‌جمهور سپرده‌اند؛ اما باگذشت بیش از دو سال، هیچ گامی عملی برای رسیدگی به اتهام‌های موجود در این گزارش، انجام نشده است.
نَقل این گزارشِ که مرکز خبرنگاری تحقیقی پیک به‌آن دست یافته، وزیر پیشین و شماری دیگر از مقام‌های وزارت معارف را در سال‌های۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳خورشیدی، به دست داشتن در این اختلاس‌های بزرگ متهم می‌سازد.
این گزارش به تأسی از حُکم شماره (۶۷۵) مؤرخ ۱۰/۴/۱۳۹۴ مقام ریاست‌جمهوری، توسط یک هیأت دَه‌نفری به‌ریاست نادرخان کتوازی عضو مجلس نمایندگان و شماری دیگر از اعضای شورای ملی، امنیت ملی، دادستانی و جامعه‌ی مدنی، در مدت چهار ماه تهیه و به رییس‌جمهور کشور ارائه شده است؛ اما با گذشتِ بیشتر از دو سال، سخن‌گویانِ ریاست‌جمهوری در مورد جزئیات و اجرائات این گزارش چیزی نمی‌گویند.
چهل‌هـزار و چهـارصدوهشتاد آموزگار خیالی، یک‌هزاروسی‌وسه مکتب خیالی، یک‌هزاروچهارصد پروژه‌ی ساختمانی مکتب بدون طی‌مراحل قانونی تدارکات، بیشتر از بیست میلیون دالر اختلاس در قراردادهای چاپ کتاب‌های درسی، پرداخت سالانه بیست‌وچهار ملیون دالر معاش‌های دالری کارمندان قراردادی و مشاوران، ناپدیدشدنِ شصت‌وچهار کانتینر و ده‌ها مورد دیگر که شرح آن در پایان ذکر شده است، نشان‌دهنده‌ی اختلاس و حیف‌ومیل دارایی‌عامه به‌ارزش ملیاردها افغانی در وزارت معارف افغانستان است.
با وجود بیش از دو ماه تلاش، تماس‌های تلفنی و ارائه‌ی برگه‌ی تقاضای اطلاعات به سخن‌گوی وزارت معارف، این وزارت حاضر به ارائه‌ی اطلاعات قانونی در پیوند به این گزارش نشد. اما معین تدریسی این وزارت در حاشیه‌ی یک نشست خبری به خبرنگار پیک گفت که هیچ‌یک از مقام‌های این وزارت در پیوند به اختلاس و حیف‌ومیل‌ها، مورد پی‌گرد عدلی قرار نگرفته‌اند.
مکتب‌های خیالی
نتایج بررسی‌های هیأت حقیقت‌یاب نشان می‌دهد که ریاست‌های معارف ۲۱ ولایت افغانستان در تبانی با برخی از مسئولان وزارت معارف، آمار واقعی مکتب‌های غیرفعال را کتمان نموده و بودجه‌ی تخصیص‌‌یافته‌ی آن‌را «حیف‌ومیل» نموده‌اند. این موضوع در ولایت‌های ناامن کشور، بیشتر گزارش شده است.
در این گزارش به‌گونه‌ی نمونه از صدها مکتبی در مناطق دوردست کشور نام برده شده که حتا در یک‌ونیم دهه‌ی پسین، اصلاً وجود فیزیکی نداشته و شماری از اشخاص واقعی و یا غیرواقعی زیرنام (معلم و سرمعلم و ملازم و…) از معاش و امتیاز دوام‌دار حکومتی بهره‌مند بوده‌اند.
در بخشی از گزارش هیأتِ حقیقت‌یاب، آمده‌است: «درحالی‌که هیچ مکتب فعال در ولسوالی معروف ولایت کندهار وجود ندارد، اما تخصیص مالی ۳۳ مکتب خیالی در این ولسوالی به‌گونه‌ی دوام‌دار اجراء شده است».
نه‌تنها کندهار، بلکه بیشتر از ۴۰ مکتب غیرفعال در ولسوالی شیندند ولایت هرات نیز، گزارش شده است. به‌همین‌گونه در گزارشِ هیأت حقیقت‌یاب، در ۲۱ ولایت افغانستان یک‌هزاروسی‌وسه مکتب خیالی تثبیت شده است.
آموزگاران خیالی
بربنیاد این گزارشِ، در سال ۱۳۹۴خورشیدی بیش از چهل‌هزار آموزگار خیالی در مکتب‌های ۲۱ ولایت کشور تثبیت شده و این رقم دستِ‌کم ۲۵درصد مجموع آموزگاران معارف کشور را نشان می‌دهد. به‌این معنا که تنها در یک سال تعلیمی به‌گونه‌ی میان‌گین، نزدیک به سه میلیارد افغانی زیرنام معاش ماهوار آموزگاران خیالی از بودجه‌ی دولتی مصرف شده است.
ولایت‌های بدخشان، پکتیکا، ارزگان، کندهار، پکتیا، وردگ، سمنگان، بلخ، پنجشیر، غزنی، هرات، بامیان، ننگرهار، بغلان، کابل، پروان، لغمان، کنر و کاپیسا به ترتیب در فهرست آموزگاران خیالی قرار دارند.
به‌گونه‌ی مثال در سال ۱۳۹۴ خورشیدی، شمار آموزگاران در تشکیل منظورشده‌ی معارف ولایت بدخشان، ۱۲۷۷۳ نفر بوده، اما بررسی‌های هیأت حقیقت‌یاب نشان می‌دهد که از این میان، تنها ۲۷۷۸ آموزگار در وظایف‌شان حاضر بوده و باقی همه آمار خیالی است.
در بخشی از گزارش این هیأت، نمونه‌هایی از آموزگاران خیالی در ولایت کندهار، چنین تثبیت شده است:
«محمد خیر فرزند محمد غوث درحالی‌که پسر جوان‌اش به‌نام نعمت‌الله در شهرکابل خود را انتحار نموده و خانواده‌اش از سال ۱۳۸۴ به‌این‌سو در کویته‌ی پاکستان مسکن‌گزین است، اما تا‌کنون معاش ماهوار محمد خیر به‌نام آموزگار یکی از مکتب‌های ولایت کندهـار، از بودجه‌ی وزارت معارف کشور، حواله، اجراء و حیف‌ومیل می‌شود».
و نمونه‌هایی بیشتر از این که در بیشتر مکتب‌های ولایت‌های کشور، به‌گونه‌ی میان‌گین یکی از هر چهار آموزگار، خیالی است.
این‌که در مجموع چه مقدار پول زیرنام معاش ماهوار آموزگاران خیالی از بودجه‌ی معارف کشور اختلاس و یا حیف‌ومیل شده، رقم دقیق‌تری تاهنوز در دست نیست. اما اگر میان‌گین معاش هر معلم را ۶هزار افغانی در نظر بگیریم، رقم مجموعی معاش ۴۰ هزار معلم خیالی در چهار سال نزدیک‌به ۱۱.۵ میلیارد افغانی معادل ۱۷۰ میلیون دالر امریکایی می‌شود.
اختلاس در قراردادهای چاپ کتاب درسی
گزارش هیأت حقیقت‌یاب از اختلاس ده‌ها ملیون دالر در چندین قرارداد چاپ کتاب در وزات معارف نیز پرده برداشته است. بربنیاد اسناد و معلومات گردآوری‌شده از سوی هیأت حقیقت‌یاب، وزارت معارف از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۴خورشیدی، ۱۵قرارداد چاپ کتاب درسی مکتب به‌ارزش ۹۲.۶ملیون دالر را با شرکت‌های داخلی و خارجی عقد نموده است.
از این میان، هفت قرارداد به ارزش بیش از۵۴ ملیون دالر، تنها با یک شرکت داخلی عقد شده است.
در بخشی از این گزارش در مورد یک قرارداد نگاشته شده است: «این قرارداد برخلاف اصول و قانون تدارکات توسط ریاست دفتر مقام وزارت با جانب نیروهای امریکایی عقد شده و آقایان عطاءالله واحدیار رییس پیشین دفتر مقام وزارت معارف، محمد آصف ننگ معین پیشین تخنیکی و مسلکی وزارت معارف، محمد سرور عزیزی رییس پیشین دفتر وزیر معارف، نوید احمد جیلانی مدیر طبع و توزیع کتب ریاست نشرات وزارت معارف و فاروق وردگ وزیر پیشین معارف در این قرارداد دخیل هستند».
فساد در پروژههای ساختمانی
بر بنیاد گزارش هیأت حقیقت‌یاب، پرداخت میلیون‌ها دالر پیش‌پرداخت برای ساخت‌وساز ۱۴۶۹ مکتب و عقد قرارداد این پروژه‌ها بدون طی مراحل قانونی تدارکات و داوطلبی میان شرکت‌های ساختمانی، از دیگر موارد بزرگ اختلاس در وزارت معارف به‌حساب رفته است.
این گزارش نشان می‌دهد که دستِ‌کم نیمی از این پروژه‌ها از ده سال به این‌سو درحالی‌که قسمتی و یا کُل قیمت پروژه هم پرداخت شده، اما تاهنوز بدون دلیل قانونی، این پروژه‌ها نیمه‌کاره باقی مانده‌اند.
در بخشی از گزارش این هیأت آمده است که در یک سال، ۱۳۳ قرارداد پروژه‌ی ساخت‌وساز مکتب بدون رعایت قانون تدارکات، تنها به یک شرکت ساختمانی اعطاء شده است.
باآن‌که گزارش هیأت حقیقت‌یاب، رقمِ دقیقی از اختلاس در بخش‌های مختلف وزارت معارف در همان مقطع زمانی ارائه نکرده، اما برخی از اعضای این هیأت، این رقم را به صدها میلیون دالر تخمین زده‌اند.
هم‌زمان بااین، هیأت حقیقت‌یاب در گزارش ۲۸ صفحه‌یی که به‌تاریخ ۵ سرطان ۱۳۹۴خورشیدی به رییس‌جمهور کشور ارائه نموده، از رییس‌جمهور خواسته است تا دست‌اندرکاران و مسئولان این اختلاس‌ها را مطابق ماده‌های ۲۷۰ و ۲۷۳ قانون جزای افغانستان، به دادگاه معرفی نماید.
عبدالقادر قلات‌وال، حمیرا ایوبی و عطاءالله ویسا اعضای این هیات در تماس‌های جداگانه تمامی موارد این گزارش را تائید کرده‌اند. آقای عطاءالله ویسا به پیک گفت که فساد گسترده در سکتور معارف افغانستان سبب کاهش چشم‌گیری در میزان کُمک‌های جامعه‌ی جهانی به وزارت معارف نیز شده است.
به همین‌گونه حمیرا ایوبی عضو هیأت حقیقت‌یاب، از رییس‌جمهور در زمینه‌ی عدم رسیدگی به این گزارش انتقاد می‌کند و می‌گوید که در صورت عدم رسیدگی به این گزارش، دلیل گماشته شدن این هیات چه بوده است.
سخن‌گویان ریاست‌جمهوری، وزارت معارف و دادستانی کشور با وجود تماس‌های مکرر، از ارائه‌ی پاسخ و معلومات درباره‌ی سرنوشت این گزارش، خودداری کرده‌اند. اما آقای فاروق وردگ وزیر پیشین معارف، هرگونه آمار خیالی و موارد اختلاس و حیف‌ومیل در دوره‌ی مأموریت خود را به‌شدت رد می‌کند و گزارش این هیأت را، ساخته و برخاسته از «سلیقه‌های شخصی و سیاسی» می‌داند.
آقای وردگ در پاسخ به ایمیل خبرنگار پیک نگاشته است: «قسمی‌که بارها از طریق مطبوعات کشور توضیح داده‌ام که برای ابد در مقابل مسئولیت‌های خویش در ادوار مختلف خدمت گزاری خویش نزد خداوند و ملت خویش مسئول و حسابده میباشم و الحمدلله که تا الحال یک فرد از ملت و جامعه‌ی جهانی هیچ سندی مبنی بر سوءاستفاده از صلاحیت‌ها و منابع دست‌داشته‌ی بنده ارایه کرده نتوانسته و نخواهد توانست».
باوجود تلاش‌ها و تماس‌های مکرر تلفنی پیک از آقایان محمد سرور عزیزی، عطاءالله واحدیار و نویداحمد جیلانی که در پیوند به اختلاس‌ها در این گزارش هیات حقیقت‌یاب از آن‌ها نام برده شده، پاسخی دریافت کرده نتوانست؛ اما آصف ننگ معین پیشین وزارت معارف، هرگونه اتهام اختلاس در پیوند به این گزارش را رد نمود.
در حالی‌که شاه‌حسین مرتضوی سرپرست دفتر سخن‌گوی ریاست‌جمهوری در پیوند به گزارش حقیقت‌یاب به خبرنگار پیک گفته است که اجرائات این گزارش به وزارت معارف محول شده است، اما سخن‌گوی وزارت معارف در آخرین تماس به خبرنگار پیک گفت که وزارت معارف در این مورد، اظهار نظری ندارد.
پیش از این، یک گزارش (SIGAR) بازرس ویژه‌ی امریکا در سکتور بازسازی افغانستان نیز از نبود شفافیت در حساب‌دهی برخی از کُمک‌های اداره‌ی توسعه‌‌ی بین‌المللی امریکا (USAID) به وزارت معارف این کشور، ابراز نگرانی کرده و از ناپدید بودنِ اسناد مصرفی بیش از ۱۴۰ میلیون دالر، پرده برداشته است.
بربنیاد گزارش این نهاد که در اپریل سال گذشته منتشر شده، از سال ۲۰۰۲م تا سال ۲۰۱۴م، دستِ‌کم ۷۶۰ ملیون دالر از سوی امریکا به وزارت معارف افغانستان کُمک شده، اما از این میان بیشتر از ۱۴۰ میلیون دالر که در بخش‌های مختلف ساخت‌وساز مکتب‌ها، ارتقای ظرفیت آموزگاران و چاپ کتاب کُمک شده، هیچ سندی از چگونگی مصرف این ارقام در دست نیست.
وزارت معارف به‌عنوان یکی از نهادهای کلیدی دولت افغانستان، پس از سکتور امنیت و زیربنا، ۱۳ درصد کُل بودجه‌ی ملی را به‌خود اختصاص داده که این رقم، سالانه بیش‌از ۵۰ ملیارد افغانی بودجه‌ی عادی و توسعه‌یی این وزارت را احتوا می‌کند.
نتایج تحقیق و تفتیش هیأت حقیقت‌یاب رییس‌جمهور، بیان‌گرِ این است که حیف‌ومیلِ میلیاردهای افغانی از بودجه‌ی ملی وزارت معارف زیرنام مکتب و آموزگار و پروژه‌ی خیالی، ضربه‌ی سنگینی بر پیکر معارف کشور وارد نموده است. چنان‌که به‌باور اعضای این هیأت، بخش اعظمی از بودجه‌ی این وزارت از سوی جامعه‌ی جهانی تمویل می‌شود و با موجودیت و گسترش چنین فساد بزرگ مالی و اداری، نه‌تنها که از کمک‌های بیرونی به این سکتور کاسته خواهد شد، بلکه هزاران کودک این کشور به‌دلیل کمبود بودجه و امکانات، از نعمت سواد و آموزش محروم خواهند ماند.
