غایبان بزرگ مذاکرات بین الافغانی در دوحه!

نخستین دور مذاکرات «تاریخی» بین‌الافغانی 12 سپتمبر در دوحه پایتخت قطر با حضور وزرای خارجۀ امریکا و قطر برگزار شد. این کنفرانس پس از ماه‌ها تأخیر و بن‌بست در سطح کلانی تدویر یافت.

به دلیل حضور گسترده دیپلومات‌های ارشد و سخنرانی وزرای خارجۀ کشورهای مؤثر در قضایای افغانستان، دبیرکل سازمان ملل و دبیرکل ناتو، بسیاری‌ها این نشست را بزرگترین کنفرانس در دو دهۀ اخیر افغانستان خوانده‌اند. ایالات متحده امریکا تلاش دارد که این مذاکرات به هر طریق ممکن به نتیجۀ ملموس برسد. اما از رفتار دو طرف منازعه پیداست که این مذاکرات ماه‌ها به طول خواهد انجامید. امریکا با الهام از کنفرانس بن تلاش داردکه مذاکرات در دور اول پیشرفت قابل ملاحظه داشته باشد و در یک دورۀ دیگر به نتیجۀ قطعی برسد. استدلال امریکا این است که کنفرانس بن در 12 روز به نتیجه رسید، حداکثر مذاکرات بین‌الافغانی باید طی یکی دوماه نهایی شود.

برخلاف انتظار به نظر می‌رسد که اجماع دربارۀ مذاکرات بین‌الافغانی از میان رفته است. چنانچه غیبت برخی کشورهای اثرگذار منطقه در نشست بین‌الافغانی نگرانی‌هایی را به همراه داشته است. امارات متحده عربی و عربستان سعودی هیچ نماینده‌یی به مذاکرات تاریخی طالبان و حکومت افغانستان نفرستاده بودند. روابط امارات و عربستان با قطر که میزبان مذاکرات است، از سال‌ها بدین‌سو قطع است. این دو کشور گفته‌اند که از مذاکرات به میزبانی دوحه حمایت نخواهند کرد. آنان با قاطعیت با میزبانی قطر از مذاکرات صلح افغانستان مخالفت کرده‌اند. این دو کشور پیشینۀ روابط نزدیک با طالبان دارند. اما به دلیل میزبانی و نزدیکی قطر به طالبان در ده سال پسین، روابط امارات و عربستان با طالبان دگرگون شده است. هردو کشور سخت از دولت افغانستان در برابر طالبان پشتیبانی می‌کنند. ریاض و امارات از حامیان اصلی رییس‌جمهور غنی در انتخابات جنجال‌برانگیز اخیر ریاست‌جمهوری بوده‌اند.

دو غایب بزرگ مذاکرات دوحه، همسایۀ غربی و شمالی افغانستان(ایران و تاجیسکتان) بود. ایران از کشورهای اثرگذار در جنگ و صلح افغانستان است. اما این کشور در مذاکرات دوحه هیچ نماینده‎یی نفرستاده بود. تهران صرف به صدور یک اعلامیه‌ اکتفا کرد. ایران با آنکه پیوسته تأکید می‌کند که از روند صلح افغانستان حمایت می‌کند، اما ناظران معتقد هستند که تهران مذاکرات جاری را «پروسۀ امریکایی» می‌داند که به طالبانی‌شدن افغانستان منجر می‌شود. تهران از این مذاکرات حمایت نمی‌کند. مواضع تهران با کابل بسیار نزدیک شده است. برخی منابع از معاملات پشت‌پردۀ دو کشور در ماه‌های اخیر خبر داده‌اند. تهران در ماه‌های اخیر پیوسته به حمایت از جمهوریت، قانون اساسی و دست‌آوردها و ارزش‌های دو دهۀ اخیر سخن می‌زند.

تاجیکستان همسایۀ شمالی افغانستان نیز در مذاکرات نماینده‌یی نفرستاده بود. سیاست خارجی تاجیکستان در قبال تحولات افغانستان بسیار متأثر از مسکو است. پیش‌بینی می‌شود که دوشنبه زیر تأثیر مسکو به چنین تصمیمی مبادرت ورزیده باشد. تاجیسکستان از برگشت طالبان به قدرت هراسان است. دوشنبه به جریان‌های ضد طالبانی سابق(جبهه متحد) نزدیک است.

غیبت لاوروف وزیر خارجۀ روسیه از خلاهای اصلی شروع مذاکرات بین‌الافغانی بود. نشست در سطح وزرای خارجۀ کشورهای منطقه و جهان برگزار شده بود که از طریق ویدیو کنفرانس به سخنرانی پرداختند. اما غایب بزرگ وزیر خارجۀ روسیه بود. البته ضمیر کابلوف نماینده روسیه در نشست شرکت کرده بود؛ اما دیدار رسمی با نمایندگان افغانستان نداشت. اما نماینده ویژۀ روسیه با ملا برادر رییس دفتر سیاسی طالبان در قطر دیدار کرد. روسیه با توجه به نفوذ گسترده روی جریان‌های داخلی افغانستان و طالبان، نقش اثرگذار در روند صلح افغانستان دارد. اما سکوت مسکو در قبال این دور مذاکرات نگرانی‌ نماینده امریکا و دیگر طرف‌ها را به دنبال داشته است. پیشتر وزیر خارجۀ روسیه با نگرانی گفت که برخی جریان‌های سیاسی افغانستان از جریان مذاکرات صلح حذف شده‌اند. مشخص نبود که هدف وزیر خارجۀ روسیه کدام جریان سیاسی است. روسیه پیش از این با حوزۀ مقاومت برضد طالبان رابطۀ نزدیک و تاریخی داشته است. اما از چند سال بدین‌سو روسیه روابط خوبی با طالبان ایجاد نموده.

هند بیشتر از هر کشوری از روند صلح افغانستان ناراضی و نگران است. وزیر خارجۀ هند در نشست بین‌الافغانی سخنرانی کرد. وی گفت که نگران است که منافع هند در روند صلح زیرپا شود. دهلی جدید باور دارد که روند کنونی به پاکستانیزه‌شدن افغانستان منجر می‌شود و منافع هند را در افغانستان آسیب می‌زند. دهلی جدید تماس‌هایی را با طالبان برقرار کرده است، اما این تماس‌ها سبب نشده که نگاه دهلی به طالبان عوض شود. هند، طالبان را ملیشه‌های پاکستانی می‌داند که از اسلام‌آباد دستور می‌گیرد و آجندای ضد هندی دارد.

روسیه، ایران، عربستان، امارات متحده عربی و برخی کشورهای آسیای مرکزی نقش اثرگذار در روند صلح افغانستان دارند. بدون این کشورها، روند صلح افغانستان معیوب است. هر یک از این کشورها در منازعۀ چهار دهۀ اخیر افغانستان دخیل بوده‌اند. اکثر این کشورها در پی افغانستان عاری از تروریزم و صلح‌آمیز هستند. اما برخی از آنها به ویژه روسیه و ایران به نیت امریکا در پروسۀ صلح افغانستان شک دارند. آنها فکر می‌کنند که امریکا در پی بازی تازه‌یی است که هدف اصلی آن همین کشورها می‌باشند.

غیبت این بازیگران در مذاکرات صلح، اجماع جهانی، منطقه‌یی و حتا داخلی را از میان برداشته و پروسۀ صلح را به چالش می‌کشد. ایالات متحده امریکا و سایر بازیگران جهانی باید منافع و نگرانی‌های کشورهای منطقه و همسایه را درک کرده و آن را جدی بگیرند. روند صلح افغانستان نمی‌تواند بدون حمایت این کشورها موفق گردد. این کشورها هم روی طالبان، هم روی جریان‌های سیاسی افغانستان و هم روی دولت کابل اثرگذار هستند.

افغانستان رو