ساخت و بازسازی شاهراه های کلیدی کشور، سرک های داخل شهری و بیرون شهری، بند های آب، ساخت نیروگاه های تولید انرژی، ساخت شفاخانه های مدرن، دانشگاه ها و مراکز تعلیمی و علمی یکی از اساسی ترین بخش های زیربنای افغانستان یاد میشود و اگر این بخشها با کیفیت و استاندارد های جهانی بازسازی و ساخته نشود، باعث میشود که در انکشاف پایدار کشور خلا ایجاد شده و حکومت در توسعه کشور پس بماند.
در حال حاضر حکومت وحدت ملی با به اتمام رساندن پروژه های بزرگ عام المنعه از جمله بند سلما، ایجاد مراکز آموزشی و صحی مدرن در ولایات کلیدی کشور، نیروگاه های برق آفتابی و آبی در سایر ولایات، ترمیم شاهراه ها و سرک ها و آغاز کار ساخت بند کمال خان در تلاش است تا زیربنای افغانستان را بهبود ببخشد. اما وجود چالش های عمده از جمله نبود امنیت در ولایات کشور و حتی در پایتخت مانع بزرگی در توسعه زیربناها است و در صورتی که امنیت در کشور تامین نشود، سرعت بهبود و ساخت زیربناهای افغانستان کاهش یافته و زمان بر خواهد بود. در زمینه بهبود امنیت ، حکومت نیز گام مثبتی برداشته است، ارتقای فرقه عملیات های خاص افغانستان به سطح سپاه، ازجمله خبرهای امید بخش در بهبود سطح امنیتی کشور است زیرا نیروهای ویژه امنیتی افغانستان، یکی از بهترین نیرو ها در منطقه است و نقش اساسی در موفقیت عملیات های نظامی دارد.
جدا از بحث امنیت برای بهبود زیربنایی افغانستان، مشکل بنیادی دیگر، وجود فساد گسترده در سکتور زیربنای افغانستان. فساد در قراردادی ها، زمان گیر بودن و عدم شفافیت در پروسه تدارکات یکی از مهمترین بحث ها در کیفیت ساخت زیربناهای افغانستان است. عدم نشر اطلاعات پروسه تدراکات پروژه های ساختمانی و زیربنایی افغانستان باعث میشود که مردم و نهاد جامعه مدنی آگاهی کافی نداشته باشند و این کار منجر به کیفیت پایین و غیر استندرد پروژه های زیربنایی میشود .
حکومت در افزایش شفافیت در روند تدارکات پروژه ها گام هایی برداشته است. اداره تدارکات ملی به عنوان یک اداره حکومتی در زمینه تسهیل پروسه تدارکاتی کشور فعالیت میکند. شعار این اداره آوردن شفافیت و حسابدهی است و تاکنون موفق بوده است. ایجاد سیستم نشر اطلاعات پروژه های نهاد های تدارکاتی گام مثبتی در تقویت شفافیت و حسابدهی است اما این سیستم نشر اطلاعات، زمانی میتواند موفق و تاثیر گذارتر باشد که با استندرد ها و معیارهای پذیرفته شده جهانی همگام باشد. این اداره در تلاش است تا ارتباط قوی و خوبی را با اداره حکومت داری باز و ابتکار شفافیت سکتور زیربنایی داشته باشد. این دو اداره در زمینه بهبود شفافیت و حسابدهی از طریق نشر اطلاعات فعالیت میکند. به صورت اختصاصی ابتکار شفافیت سکتور زیربنایی که دفتر مرکزی آن در بریتانیا است، همگام با حکومت، سکتور خصوصی و جامعه مدنی به صورت مستقل در 18 کشور سرتاسر جهان کار میکند تا ارزش بهتری را از طریق افزایش شفافیت و حسابدهی در سرمایه گذاری پروژه های زیربنایی عامه بدست بیاورد.
حکومت افغانستان بنا بر پیشنهاد کمیته نظارت و ارزیابی در ماه اکتوبر 2013 از طریق وزارت اقتصاد به ابتکار شفافیت در سکتور زیربنایی یا CoST پیوست. دارالانشای این ابتکار، کار رسمی خویش را در ماه جولای سال 2016 اغاز کرد و دلیل به تعویق افتادن آن انتخابات ریاست جمهوری کشور و انتقال مسئولیت های امنیتی بود. این ابتکار دارای یک گروه تخنیکی است که تلفیقی از نماینده های حکومت، سکتور خصوصی و جامعه مدنی است و ریاست این گروه تخیکی را وزارت اقتصاد به عهده دارد. وزارت اقتصاد به عنوان نماینده حکومت تلاشهایی زیادی را برای تحقق اهداف این ابتکار انجام داده است.
مکانیزم کار این ابتکار این است که معیارهای نشر اطلاعات جهانی را که مطابق به شرایط افغانستان تنظیم شده است را با نهاد های تدارکاتی شریک میسازد تا بر اساس آن اطلاعات پروژه های زیربنایی به دسترس عموم قرار گیرد. نشر اطلاعات بر اساس معیارهای این ابتکار باعث بهبود شفافیت و حسابدهی میشود و از طرفی باعث تقویت حس اعتماد کشورهای تمویل کننده میشود زیرا آنها اطمینان میکنند که اطلاعات پروژه هایی که تمویل میکنند بر اساس معیارهای جهانی با مردم شریک ساخته میشود و این کار شفافیت در تطبیق پروژه ها را افزایش میدهد.
وزارت های سکتوری حکومت در این زمینه پیش قدم بوده اند برای مثال وزارت فواید عامه و وزارت احیا و انکشاف دهات تفاهمنامه های همکاری در زمینه نشر اطلاعات پروژه های زیربنایی را با ابتکار شفافیت سکتور زیربنایی امضا کرده اند و اراده قوی ای در تطبیق استندردهای این ابتکار در سیستم های نشر اطلاعات شان دارند. این کار نشان میدهد که حکومت وحدت ملی عزم و اراده محکمی در تقویت شفافیت و حسابدهی در سکتور زیربنایی با در نظر داشت معیارهایی جهانی دارد.
مجموع بودجه ملی سال روان (1396) 287.3 میلیارد افغانی معادل 4.1 میلیارد دالر است که از این بودجه 178.757 میلیارد افغانی که معادل آن 2.55 میلیارد دالر میشود را بودجه انکشافی تشکیل میدهد. این پول هنگفتی است و اگر شفافیت و حسابدهی در روند تطبیق این پروژه های زیربنایی نباشد پول زیادی حیف و میل خواهد شد. با نشر اطلاعات پروژه های زیربنایی بزرگ افغانستان و دخیل ساختن مردم در روند، حس مالکیت مردم در مورد پروژه های زیربنایی افزایش می یابد و از طرفی مجرا های فساد بسته خواهد شد.
از جانب دیگر با تطبیق استندرد های جهانی، حس اعتماد بین کشورهای تمویل کننده بهبود یافته و این کشور ها با اعتماد بیشتری به افغانستان کمک مالی خواهند کرد.
آوردن شفافیت و حسابدهی در سکتور زیربنای افغانستان راه درازیست و در این بخش همکاری همه جانبه نهاد های جامعه مدنی و سکتورخصوصی نیاز است. ارتقای سیستم های نشر اطلاعات دولتی با در نظر داشت معیار های جهانی نیازمند اراده قوی حکومت است . زیرا افزایش شفافیت وحسابده بودن در مقابل پول های کشورهای تمویل کننده منجر به دریافت کمک های بیشتر خواهد شد و از طرفی زمینه خودکفایی کشور را فراهم میسازد.
نویسنده: رضا میرزایی
