تغییرات در رهبری هیات مذاکره کننده طالبان دورنمای صلح را پیچیده ساخته است
تغییرات و جابه‌جای در میان طالبان سابقه طولانی دارد و سال ۲۰۰۱ میلادی به این طرف تغییرات فراوانی در سطوح رهبری طالبان به میان آمده است.
اگر چه تغییرات یک امر عادی در یک سازمان است اما آنچه در حال حاضر مهم است تغییرات جدید در سطح رهبری طالبان است. هدف اصلی نوشته حاضر نیز تبیین تغییرات و تحولات جدید در سطح رهبری طالبان است. وضعیت و شرایط حاضر که گفتگوهای صلح وارد مرحله‌ای حیاتی خود می‌شود عادی به‌نظر نمی‌رسد.
اما آنچه در این تغییرات و تحولات اخیر مشهود است کنار زدن افراد “متمرد و یاغی” از سطوح رهبری و تصمیم گیری است و در بعضی گزینش‌ها ماهیت این تغییرات درون قومی و قبیله‌ای بوده است. نخست گزینش مهم که پس از امضای موافقت نامه صلح طالبان با ایالات متحده انجام شد گزینش ملا یعقوب پسر رهبر فقید طالبان ملا محمدعمر به حیث مسئول کمیسیون نظامی به‌جای ملا صدر ابراهیم بود. این گزینش از دو بعد قابل تحلیل و تجزیه است.
نخست؛ ملا صدر ابراهیم از قوم اسحاق‌زی است و اصالتا از ولایت هلمند در جنوب افغانستان می‌باشد و ملا یعقوب از قندهار و از قوم بارکزی است. با اینکه طالبان همواره این موضوع رد کردند و تلاش کرده‌اند تا بحث امت را مطرح کنند. اما با آن هم موضوع قوم و قبیله در میان طالبان به صورت جدی مطرح است و به نظر می‌رسد که این امر در گزینش ملا یعقوب نقش داشته است.
دوم؛ ملا صدر ابراهیم از افراد نزدیک به ملا محمدعمر رهبر فقید طالبان و جاینشین او ملا اختر محمد منصور بود. ملا اختر محمد منصور زمانی که از ایران در حال بازگشت بود هدف هواپیماهای بی‌سرنیشین ایالات متحده قرار گرفت و در ایالت بلوچستان پاکستان کشته شد. ملا صدر ابراهیم شورای کویته و سرویس اطلاعات داخلی پاکستان را متهم به فاش کردن موقعیت ملا اختر محمد منصور کرد و پس از دیگر به پاکستان نرفت.
براساس اطلاعات و گزارشات رسیده او یکی از مخالفان روند گفتگو صلح بوده و این امر سبب شده تا یک نظامی کارکشته و از برجسته‌ترین فرماندهان میدانی طالبان کتار زده شود و فرزند جوان ملا محمدعمر که تازه دورس مدرسه‌ای مذهبی خود را تمام کرده است به جای او نصب شود.
به نظر می‌رسد که ملا یعقوب دارد پله‌های سطح رهبری طالبان به حمایت ملا هبت‌الله آخوندزاده و عربستان سعودی به سرعت در حال پیمودن است و بعد از گرفتن مسئولیت کمیسیون نظامی طالبان با ساختن کمیسیون مالی موازی با جان‌آغا اسحاق‌زی در صدد کنار زدن او نیز می‌باشد.
جان‌آغا اسحاق‌زی دستیار مالی طالبان در از دوران ملاعمر و تا اکنون بوده است و به نظر می‌رسد که اسحاق‌زی از وضعیت حاضر ناخشنود است. این دو تغییر نشان می‌دهد که شورای رهبری طالبان تلاش دارند تا جبهه طالبان ناراضی از وضعیت حاضر و روند گفتگوهای صلح را تضعیف کنند و در مقابل افراد همسوی با دفتر سیاسی طالبان در دوحه – قطر را تقویت کنند.
در آستانه‌ی آغاز گفتگوهای صلح بین الافغانی تغییرات مهمی در دفتر سیاسی طالبان به وجود آمده است. اعضا دفتر سیاسی طالبان را افراد وابسته به شورای کویته، جناح حقانی و جناح ملا یعقوب تشکیل می‌دهند و از قبل نیز گزارش‌هایی در مورد نارضایتی میان این افراد دفتر دوحه ارایه شده بود. با آزاد شدن ملا عبدالغنی برادر از بند و رفتن او به دوحه – قطر این اختلافات تشدید گردیده است. او هشت نفر از اعضا این دفتر را به اتهام نزدیک بودن با پاکستان اخراج کرد و چهار نفر از اعضا ارشد گروه طالبان را جایگزین آنها کرد. در سوی دیگر نیز طالبان فرماندهان نزدیک/ وابسته به ملا عبدالغنی برادر را دستگیر کرده است.
آخرین تغییر نیز در میان هیأت مذاکره کننده طالبان به وجود آمد جا به جایی مولوی عبدالحکیم قاضی‌القضات به جای شیرمحمد عباس استانکزی بود. این تغییر در کنار اینکه بعد دورن قومی دارد یعنی اینکه استانکزی از لحاظ تباری غلزایی/غلجایی است و مولوی عبدالحکیم از لحاظ تباری درانی است. بافت قومی و قبیله‌ای همواره از مولفه تاثیرگذار بر تصمیم گیری در میان طالبان بوده و هست. از سوی دیگر استانکزی به زبان انگلیسی تسلط دارد و شخصی نسبتا معتدل‌تر نسبت به مولوی عبدالحکیم است. اما آمدن عبدالحکیم چه تاثیر بر روند مذاکرات خواهد داشت؟ مولوی عبدالحکیم فرد فوق‌العاده مذهبی است و این امر می‌تواند بالا روند گفتگوصلح تاثیرگذار باشد. تاثیری که مولوی عبدالحکیم خواهد گذشت این است که او به راحتی با مولفه‌های دموکراتیک جمهور فعلی افغانستان کنار نخواهد آمد. به عبارت دیگر او به خواسته جناح دولت افغانستان تمکین نخواهد کرد و از آنجای که ناظران او را فرد فوق‌العاده مذهبی تعریف کرده اند او بیشتر بر موضوعات چون امارت اسلامی، اجرای شریعت و امر به المعروف و نهی از منکر تاکید خواهد کرد.
تغییر دیگر نیز جایگزین شدن دکتر نعیم وردک به جای سهیل شاهین در پست سخنگویی دفتر سیاسی است. ناظران بر این باورند که آمدن او به سبب راضی نهگداشتن طیب آغا رئیس پیشین دفتر قطر است و از سویی او نیز فرد خشک مزاج، کم حرف و مذهبی می‌باشد.
با این اوصاف که بیان شد دورنمای صلح افغانستان تیره و تار است و این مهم که امضا توافقنامه صلح به معنا پایان جنگ در افغانستان نخواهد بود و ناراضایان از صلح در تلاش تشکیل گروه های جدید یا هم ادغام شدن با گروه دیگر هستند. از سوی دیگر طالبان طبق توافق نامه صلح عمل نکرده اند و با همکاری با القاعده ادامه دادند و نیروهای آزاد شده‌ای طالبان به میادین جنگ بازگشته اند.
