تعامل هند و پاکستان با طالبان؛ اسلام آباد دوست صمیمی، دهلی نو بی علاقه برای رسمیت

با وخیم تر شدن بحران انسانی در افغانستان کشورهای جنوب آسیا و آسیای مرکزی احساس خطر بیشتری می کنند. قدرت گیری شبکه حقانی، جنجال های قومی و موقعیت دیستوپیایی افغانستان در کنار بحران انسانی روبه گسترش همچنان هم برای هند و هم برای پاکستان درد سرهای بزرگی خلق می کنند. این دو کشور رقیب و همسایه افغانستان ماه گذشته برای به نمایش گذاشتن نفوذ خود دو نشست امنیتی در سطح عالی را با موضوع صلح و ثبات در افغانستان، برگزار کردند. آجیت دوال، مشاور امنیت ملی هند، در ده نوامبر 2021 میزبان سومین دور دیالوگ منطقه ای در مورد افغانستان در دهلی نو بود و محمد صدیق خان، نماینده ویژه پاکستان در امور افغانستان، در یازده نوامبر 2021، در اسلام آباد «ترویکا پلاس» در مورد افغانستان را میزبانی نمود. پاکستان و چین علی رغم دعوت از سوی هند در سومین نشست امنیتی منطقه در دهلی شرکت نکردند و در عوض پاکستان و چین نیز در نشست های مختلف صلح در مورد افغانستان، هند را کنار گذاشتند.  

از سویی هم تهران در سال 2018 میلادی دیالوگ امنیت منطقه را مطرح نمود و در سال 2019 دومین دور این دیالوگ توسط ایران برگزار شد. سومین دور این دیالوگ سال گذشته به دلیل پاندمی کرونا برگزار نشد. در سومین دور دیالوگ امنیت منطقه در هند اما روسای امنیت ملی کشورهای ایران، روسیه، قزاقزستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در دهلی نو گردهم آمدند و با صدور اعلامیه ای جمعی به نام «بیانیه دهلی در مورد افغانستان» در ده نوامبر به کار خود پایان دادند.

در دیالوگ امنیت منطقه در تهران، علی شمخانی، دبیر امنیت ملی ایران، بر لزوم حضور تمام اقوام بزرگ افغانستان در کابینه طالبان تاکید ورزید؛ کریم ماسیموف، رئیس کمیته امنیت ملی قزاقزستان نسبت به تهدیدات امنیتی و چالش های حکومتداری ابراز نگرانی نمود؛ نصرالله رحمت جان محمودزاده بر لزوم کمک های انسانی به مردم افغانستان تاکید کرد و نیکلای پاتروشف، رئیس امنیت ملی روسیه هم بر اهمیت فرمت مسکو و شورای ترک اشاره کرد.

ترویکا پلاس در اسلام آباد

در نشست ترویکا پلاس در اسلام آباد، علاقه مندی پاکستان به ایفای نقش حیاتی در افغانستان تحت حاکمیت طالبان ابراز شد. در این نشست، توماس وست، نماینده ویژه امریکا برای افغانستان، ضمیر کابلوف، نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان، یو شیائو یونگ، نماینده ویژه چین در امور افغانستان، حضور داشتند. امیرخان متقی، وزیر امور خارجه امارت اسلامی به صورت جداگانه شرکت کنندگان در ترویکا پلاس را در اسلام آباد ملاقات نمود. در ترکیب هیات امارت اسلامی در این نشست که از سوی امیرخان متقی رهبری می شد هدایت الله بدری، وزیر مالیه طالبان، نورالدین عزیز، وزیر صنایع و تجارت طالبان، حضور داشتند.

آخرین دور ترویکا پلاس در نوزده اکتبر در مسکو برگزار شد که امریکا در آن حضور نداشت. این در حالی بود که چند روز قبل از تسلط دوباره طالبان در افغانستان، زلمی خلیل زاد نماینده ویژه امریکا در امور افغانستان در نشست ترویکا که در یازده آگوست 2021 در دهه قطر برگزار شد، حضور داشت.  

در نبود نیروهای امریکایی، ناتو و نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان، پیش بینی می شود وضعیت امنیتی در افغانستان طی روزهای آینده وخیم تر شود. بحران انسانی اسف بار در افغانستان به اقدام فوری هند نیاز دارد. حضور داعش شاخه خراسان و القاعده در افغانستان نیز موجی عظیم از ترس و نگرانی را در جغرافیای آسیای مرکزی و آسیای جنوبی ایجاد کرده است. کشورهای آسیای مرکزی که با بخش شمالی افغانستان مرز مشترک دارند، بیشترین تاثیر را از حضور گروه های تروریستی متحمل می شوند. از سویی هم کشتار اقلیت شیعه توسط افراط گرایان سنی سبب نگرانی ایران شده  است. هند با تعیین عالی رتبه ترین مقامات امنیتی، نه تنها نگرانی های خود را ابراز داشته که سیاست های خود برای کمک به افغانستان را شفاف سازی کرده است. در دیالوگ امنیت منطقه در هند، هشت کشور شرکت کننده روی مبارزه مشترک با تهدیدات رادیکالیزم و تولید و قاچاق مواد مخدر توافق نمودند.

 شکاف منطقه ای حاد برای گفت و گوهای صلح افغانستان یک معضل به حساب می آید اما هر دو نشست «امنیت منطقه ای و ترویکا پلاس» امیدواری هایی را ایجاد کرده است. کشورهای قدرتمند ترویکا نگاهی ویژه به هند و پاکستان دارند. روسیه به عنوان یکی از شرکت کنندگان در نشست امنیت منطقه ایی دهلی و ترویکا پلاس در اسلام آباد، بر تمرکز بیشتر روی فرمت مسکو تاکید نمود. امریکا نیز که در ترویکا پلاس در اسلام آباد حضور داشت بر اهداف پاکستان و واکنش های سریع چین و روسیه توجه نمود. امریکا بخشی از دیالوگ امنیت منطقه ای نیست اما توماس وست، نماینده ویژه امریکا در امور افغانستان، بلافاصله پس از نشست ترویکا به هند سفر و با آجات دوال رئیس امنیت ملی هند و هارش واردان شرینگلا، وزیر امور خارجه هند، دیدار نمود.

هر دو نشست با برخی از اهداف مشترک به پایان رسید و هر دو نشست با صدور اعلامیه مفصل به پایان رسید.  اعلامیه دهلی در مورد افغانستان به نشست امنیت منطقه یی ربط داشت و شرکت کنندگان ترویکا پلاس هم با یک اعلامیه مشترک به کارشان پایان دادند.

در اعلامیه ترویکا پلاس همان چیزی ذکر شد که یک روز قبل در نشست امنیتی منطقه در هند گفت شده بود. هر دو نشست بر لزوم تشکیل یک دولت همه شمول در کابل و کمک های انسانی به مردم افغانستان تاکید داشتند. پاکستان در نشست ترویکا بر آزاد سازی دارایی های بلوکه شده افغانستان تاکید ورزید.

اگرچه هنوز هیچ کشوری طالبان را به رسمیت نشناخته اند، پاکستان و دوست همه فصولش یعنی چین کانال ارتباط و دیپلماسی ماهرانه با رهبری طالبان باقی مانده اند. ناگفته پیداست که از زمان تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، پاکستان دست پیش را گرفته است. مقامات امارت اسلامی در نشست ترویکا پلاس حضور نداشتند اما موفق شدند با تک تک شرکت کنندگان در این نشست به طور جداگانه دیدار و گفت و گو کنند. پاکستان با فراهم ساختن شانس دیدار با نمایندگان روسیه، چین و امریکا برای هیات طالبان در حقیقت نشان داد که همکار صمیمی طالبان است.

پاکستان با کشاندن نمایندگان سه کشور روسیه، چین و امریکا به نشست ترویکا در اسلام آباد در حقیقت خواست چهره سازنده ای از خود در سطح بین الملل ایجاد کند. موضع و اهداف کشورهای آسیای مرکزی اکنون روشن است. آنها تمام تخم مرغ های خود را در یک سبد نمی گذارند. کشورهای آسیای مرکزی در عین حال که با چین و روسیه تعامل دارند تماس مستقیم و گفت و گوی ویژه خود با هند و پاکستان در مورد پروسه آشتی در افغانستان را ادامه می دهند.

اعلامیه دهلی در مورد افغانستان در صورتیکه تمام هشت کشور شرکت کننده در نشست امنیتی منطقه در دهلی بر اساس مفاد اعلامیه عمل کنند، می تواند دستاوردهایی داشته باشد. مسیرهای ایران، پاکستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی به افغانستان برای انتقال منابع حیاتی و ضروری به این کشور بسیار مهم به شمار می رود. هر دو نشست روی رفع چنین چالش هایی تمرکز داشت.

برخلاف گذشته، طالبان اکنون برای گفت و گو با دهلی نو علاقه نشان داده اند. طالبان تمایل دارند سرمایه گذاری و دیگر کمک های هند را در افغانستان به دست آورند. اما هند به این زودی طالبان را به رسمیت نمی شناسد. اگرچه طالبان در نشست امنیت منطقه در هند دعوت نشد اما واکنش مثبتی به این نشست داشت.

تا سال گذشته، پاکستان میزبان بیش از یک و نیم میلیون و ایران میزبان کمتبر از یک میلیون مهاجر افغانستانی بوده اند. با تسلط دوباره طالبان بر افغانستان و فرار دسته جمعی شهروندان افغانستان، یک بار دیگر مهاجرین افغانستان به باری کلان بر دوش این دو کشور تبدیل شدند. از سویی هم اثرات منفی بحران اقتصادی در افغانستان دامان کشورهای همسایه را نیز خواهد گرفت. حال و هوای جنگ داخلی در افغانستان روی منطقه نیز تاثیر می گذارد. دو نشست ترویکا پلاس و نشست امنیت منطقه یی روی جلوگیری از بدتر شدن سناریو در کشورهای آسیای مرکز و جنوب آسیا تمرکز داشت.

منبع:Op-Ed

مترجم: حفیظ الله رجبی