آیا پاکستان می تواند طالبان را به نشست استانبول بکشاند؟

دو روز پس از آن ‌که کشورهای برگزارکننده‌ی‌ نشست استانبول اعلام کردند؛ این نشست تا بعد از عید سید فطر به تعویق افتاده است؛ هیئتی از گروه طالبان به ریاست شیخ عبدالحکیم حقانی، رییس هیئت گفت‌وگوکننده‌ی طالبان، از دوحه به اسلام‌آباد، رفته است. منبعی از گروه طالبان به روزنامه‌ی صبح کابل، دلیل این سفر را، مشوره در باره‌ی نشست استانبول می‌گوید.
بر اساس طرح زلمی‌خلیل‌زاد، نماینده‌ی ویژه‌ی وزارت خارجه‌ی امریکا، قرار بود که «نشست مهم» برای تسریع روند صلح افغانستان، در ترکیه با حضور جناح‌های سیاسی افغانستان و با محوریت سازمان‌ملل، برگزار شود. چندی پیش، ترکیه از آمادگی کامل برای برگزاری این نشست در ۲۴ اپریل خبر داده بود؛ اما با نزدیک‌شدن به زمان مشخص‌شده، وزارت خارجه‌ی ترکیه اعلام کرد که این نشست به دلیل مقدمه‌چینی به تاخیر افتاده است.
هرچند، وزارت خارجه‌ی ترکیه، جزییات بیشتری از دلیل‌های به‌تعویق‌افتادن این نشست ارایه نکرد؛ اما منابع تایید می‌کند که نبود علاقه‌مندی گروه طالبان برای اشتراک در این نشست و چندپارچگی جانب دولت افغانستان، از دلیل‌هایی بوده است که نشست استانبول در زمان مشخص‌شده‌ی آن برگزار نشود.
پیشتر، نعیم وردک، سخن‌گوی طالبان در قطر، به رسانه‌ها گفته بود؛ تا زمانی که نیروهای خارجی به‌گونه‌ی کامل از افغانستان بیرون نشوند، این گروه، در هیچ نشست به ‌شمول نشست استانبول اشتراک نخواهد کرد.
از سویی هم، وزارت خارجه‌ی پاکستان گفته است که این کشور تلاش می‌کند طالبان را برای ادامه‌ی روند گفت‌وگوهای صلح قانع کند. شاه‌محمود قریشی، وزیر خارجه‎‌ی پاکستان، (۳۰ حمل) به خبرگزاری رویترز، گفت: «ما از طالبان می‌خواهیم که به تعامل شان در روند صلح ادامه دهند، ما تلاش می‌کنیم که آن‌ها را برای موفقیت روند صلح قانع کنیم؛ اما آن‌ها خودشان تصمیم می‌گیرند.»

اسلام‌آباد و نشست استانبول
در بحبوحه‌ی گفت‌وگوها برای صلح افغانستان، چشم‌ها از دوحه به استانبول دوخته شده بود؛ به شهری که قرار بود جناح‌های درگیر جنگ چهل‌ساله‌ی افغانستان، بار دیگر، گرد میز آمده و در باره‌ی نظام آینده‌ی سیاسی افغانستان، چانه‌زنی کنند؛ اما در آستانه‌ی این نشست، شماری از رهبران سیاسی، واکنش‌هایی دیگر در برابر کنش‌گری پاکستان دارند.
رییس‌جمهور غنی که یک‌شنبه (۲۹ حمل)، در برنامه‌ی اهدای مدال به شماری از نیروهای پولیس و امنیت ملی، سخن‌رانی می‌کرد، گفت که انتخاب دوستی و دشمنی به دست پاکستان است. «امروز، روز تصمیم برای پاکستان است. اگر کشور ما امن باشد، آن‌جا [پاکستان] نیز آرام است؛ اگر ما آسایش داشته باشیم، آن‌ها نیز آسایش خواهند داشت.» آقای غنی افزود که اگر پاکستان دوستی را انتخاب کند، افغانستان آماده است که با افزایش همکاری با جهان و منطقه، با این کشور نیز همکاری کند.
با این‌حال که هیئت گفت‌وگوکننده‌ی طالبان در پاکستان به ‌سر می‌برد؛ این پرسش پیش می‌آید که پاکستان تا چه اندازه می‌تواند و یا مصمم است که روی طالبان برای اشتراک در نشست استانبول و برنامه‌های این گروه، تاثیرگذار باشد؟
شماری از کارشناسان سیاسی افغانستان، باور دارند که گروه طالبان در تصمیم‌گیری‌های شان مستقل عمل می‌کنند؛ اما برای مشوره با فرمانده‌هان شان به پاکستان و برخی از ولایت‌های افغانستان سفر می‌کنند. دکتر جعفر مهدوی، کارشناس سیاسی و استاد دانشگاه، در صحبت با روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که طالبان گوش به فرمان پاکستانی‌ها نیستند؛ اما پاکستان همانند دیگر کشورهای دخیل در جنگ و صلح افغانستان، تاثیراتی روی برنامه‌های جناح‌های سیاسی افغانستان و به ویژه گروه طالبان دارد. «برخی از چهره‌ها در درون گروه طالبان، ممکن است که وام‌دار پاکستان باشند؛ اما به این معنا نیست که طالبان گوش به فرمان پاکستان است… تمام ظرفیت طالبان در قطر نیست، تعدادی شان در پاکستان اند و تعدادی هم در داخل افغانستان؛ بنابر این، تیم مذاکره‌کننده مجبور است که با آن‌ها مشوره کند.» به گفته‌ی او، پاکستان وانمود می‌کند که طالبان در مشت آن‌ها است؛ در حالی که چنین نیست.
آقای مهدوی، با اشاره به سخنان رییس‌جمهور غنی که انتخاب دوستی و دشمنی به دست پاکستان است، می‌گوید که فهم و درک آقای غنی «اشتباه» است؛ بخش بزرگی از روند صلح به دست افغانستانی‌ها است. «تا زمانی‌که افغان‌هایی چون غنی، منافع و قدرت ‌شان، مهم‌تر از منافع ملی و جان شهروندان افغانستان باشد؛ ما نه باید از کشورهای دیگر توقع داشته باشیم که به منافع ملی ما بیندیشند.»
شماری دیگر از کارشناسان افغانستان اما باور دارند که حرف نهایی طالبان را پاکستان می‌زند و این کشور، برنامه‌های گروه طالبان را در روند صلح افغانستان تعیین می‌کند. علی‌سجاد مولایی، کارشناس سیاسی می‌گوید که در پشت برنامه‌های طالبان، سیاست‌گذاران زبده‌ی پاکستانی قرار دارد. «روشن است که پاکستان طالبان را مدیریت می‌کند. افراد زبده‌ی پاکستانی، برای طالبان برنامه می‌چینند و طرح می‌ریزند. این پاکستان است که تعین می‌کند، طالبان به نشست استانبول اشتراک کنند و یا نکنند.» تاکید آقای مولایی بر این است که پاکستان در موضع‌های طالبان تعیین‌کننده است؛ چون هر باری‌که این گروه به بن‌بست روبه‌رو می‌شود، به پاکستان، سفر کرده و از آن‌ها مشوره می‌گیرد.
با این‌حال، عارف علوی، رییس‌جمهور پاکستان در مصاحبه با صدای امریکا، گفته است که کشورش بیشترین نفع را از برقراری صلح در افغانستان می‌برد. «با برقراری صلح در افغانستان، ما بیشترین نفع را می‌بریم. جنگ در افغانستان، جان ۷۰ هزار شهروند پاکستان را گرفته و میلیاردها دالر به ما ضرر وارد کرده است.»
با آن‌که این مقام بلندرتبه‌ی پاکستانی، افزوده است که کشورش نمی‌خواهد، روند صلح افغانستان به ناکامی بینجامد؛ اما رهبران دولت افغانستان، هم‌واره پاکستان را متهم به حمایت از گروه طالبان می‌کنند. به تازگی، امرالله صالح، معاون دوم رییس‌جمهور (۲ ثور) در مراسمی در ولایت کندهار، گفت؛ ماین‌هایی که جنگ‌جویان طالب از آن استفاده می‌کنند، در پاکستان ساخته می‌شود؛ چون موادی که از آن در ساخت ماین‌ها استفاده می‌شود، در افغانستان وجود ندارد. «تمام تجهیزات نظامی و انفجاری جنگ‌جویان طالب، در پاکستان تولید می‌شود.»

طالبان: هنوز زود است که بگویم در هنگام خروج به خارجی‌ها حمله می‌کنیم یا نه!
یکی از نگرانی‌های عمده‌ی امریکا و کشورهای عضو ناتو، این است که در هنگام خروج سربازان شان مورد حمله‌ی گروه طالبان قرار نگیرد. چندی پیش، پنتاگون- وزارت دفاع امریکا- اعلام کرد که در زمان خروج به شمار نیروهای امریکایی در افغانستان به‌گونه‌ی موقت می‌افزاید. مضاف بر آن، جو بایدن در هنگام توضیح برنامه‌ی خروج گفت که اگر طالبان بخواهد در زمان خروج به سربازان خارجی حمله کند، این کشور با همه‌ی توان از خود و شرکای بین‌الملی اش، دفاع می‌کند.
با این‌حال، گروه طالبان می‌گوید که دانستن این موضوع که پیش از خروج کامل، به سربازان امریکایی حمله می‌کنند یا نه، هنوز زود است. محمدنعیم وردک، سخن‌گوی گروه طالبان، به خبرگزاری آسوشتیدپرس، گفته است: «برای دانستن این مسایل هنوز خیلی زود است، در مورد آینده‌ نمی‌توان چیزی گفت.»
آگاهان می‌گویند که اگر در هنگام خروج، کوچک‌ترین حمله‌ا‌ی به سربازان خارجی شود، خروج کامل آن‌ها به تعویق افتاده و جنگ دوام‌دار خواهد شد. آقای مولایی، تاکید می‌کند که در این صورت، نه به نفع طالبان است و نه به نفع دولت افغانستان. «فکر نکنم که طالبان حمله‌ا‌ی انجام بدهند.»
با این ‌همه، این نگرانی میان شهروندان افغانستان و حتا مقام‌های امریکایی مطرح است که پس از خروج سربازان خارجی و بی‌نتیجه‌بودن نشست استانبول، افغانستان در تلاطم بحران‌ها غرق می‌شود. جان مکنزی، فرمانده‌ی نیروهای امریکایی در خاور میانه و شمال افریقا، گفته است که نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان، پس از خروج کامل نیروهای خارجی هم‌چنان نیاز به حمایت دارند و در غیر آن صورت از هم می‌پاشند. بر اساس گزارش خبرگزاری‌های امریکا و به ویژه اسوشتیدپرس، مقام‌های نظامی امریکایی، خروج کامل سربازان این کشور از افغانستان را پیشنهاد نمی‌کنند.
شماری از کارشناسان سیاسی افغانستان اما باور دارند که اعلام یک‌بارگی و بدون قیدوشرط خروج سربازان امریکایی از سوی بایدن و کشورهای عضو ناتو، همه‌ی جناح‌های سیاسی افغانستان را غافل‌گیر کرده است. آقای مهدوی می‌گوید که جناح‌های سیاسی افغانستان به ‌شمول گروه طالبان، پس از اعلام خروج بی‌قیدوشرط، متعجب و گیج هستند و از همین ‌رو، به کشورهایی چون پاکستان برای مشوره سفر می‌کنند.

روح الله طاهری