آیا با آمدن بایدن، اروپایی‌ها به آرامش رسیدند؟
با پیروزی نامزد دموکرات انتخابات آمریکا، کشورهای اروپایی با توجه به اقدامات رئیس‌جمهور پیشین آمریکا در مسائل مختلف در پی ورق زدن این صفحه از روابط خود با واشنگتن هستند.به آرامش رسیدن و تمایل برای ورق زدن این صفحه در میان اروپایی‌ها کاملا واضح و روشن است.
امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس، و حتی اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، به سرعت واکنش نشان دادند. آن‌ها امیدوارند روابط دو سوی اقیانوس در فضایی متفاوت از دوران باراک اوباما، رئیس جمهور سابق آمریکا، احیا شود.
اروپایی‌ها می‌خواهند استقلال خود را تایید کنند و در عین حال نمی‌خواهند اجازه دهند در درگیری‌های میان چین و آمریکا گرفتار شوند.انتخابات آمریکا فراتر از اهمیت سیاسی در داخل آمریکا چالش‌های عمده‌ای در سطح بین‌المللی داشت.
این چالش‌ها به دلیل مناقشات جهانی و بحران بهداشتی بسیار بیشتر از حد معمول است. اما اروپایی‌ها از مشکلات بزرگی که در انتظار جو بایدن است آگاهند؛ کووید-۱۹ آمریکا را دچار اختلاف کرده است و به شدت بر آن تاثیر گذاشته است. به عبارت دیگر ایالات متحده به دلیل عملکرد ضعیف در دوره کرونا اعتبار خود را در عرصه جهانی نیز از دست داده است و سنا ممکن است همچنان در اختیار جمهوری‌خواهان بماند.
از دیدگاه اروپایی‌ها انتخابات آمریکا همانند آزمونی تاریخی برای دموکراسی تحت تنش بود که می‌تواند درس‌های قابل توجهی در زمینه جنبش‌های عوام‌فریبانه پوپولیستی بدهد.هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان، ۵ نوامبر در این باره گفت میزان مشارکت به صورت بی سابقه‌ای بالا بود، اما متاسفانه قطبی شدن جامعه نیز به همان اندازه بالا بود.آنگلا مرکل بدون وقفه پیروزی جو بایدن را به وی تبریک گفت و تاکید کرد: اگر بخواهیم چالش‌های بزرگ دوران خود را مهار کنیم دوستی ما در دو سوی اقیانوس غیر قابل جایگزین است.ژان ایو لو دریان، وزیر امور خارجه فرانسه، هم در توئیتی بر نقشه راه مشترک اروپا و آمریکا تاکید کرده است.
وی در این توئیت نوشت: ما در این روابط که بار دیگر متعادل شده است کار‌های بسیاری برای انجام دادن داریم. امنیت جمعی، مبارزه با تروریسم، بهداشت عمومی، آب و هوا، تجارت و قانونگذاری رسانه‌های دیجیتال از جمله این کار‌ها هستند. ما از ارزش‌ها و منافعمان و همچنین یافتن راه حل‌های مشترک و چند جانبه گرایی دفاع خواهیم کرد.به نظر می رسد روی کار آمدن یک رئیس جمهور دموکرات، مواجهه با مسائل بین‌المللی و مذاکرات دو سوی اقیانوس، نمی تواند مانع از آگاهی تدریجی اروپایی‌ها از منافع راهبردی، اقتصادی و نظامی شان شود.
در عرصه سیاسی در حالی که آنگلا مرکل چند ماه دیگر به فعالیت خود پایان می‌دهد، امانوئل مکرون دیگر نمی‌تواند تنها منادی چندجانبه‌گرایی باشد. به این ترتیب با وجود چالش‌های دائمی قدرت مانور مکرون در فضایی آرام‌تر و در جمع دموکرات‌های لیبرال ممکن است محدودتر شود.درواقع جو بایدن مدعی بازیابی روح ملت آمریکاست. در عرصه روابط بین‌المللی، این به معنای تعهد به سخنان گفته شده و همچنین تعهدات دوباره در چارچوب‌های چندجانبه مانند سازمان جهانی بهداشت، یونسکو، توافق هسته‌ای ایران و بسیاری مسائل دیگر است که از سوی دولت ترامپ کنار گذاشته شده بود.
از همین رو اروپایی‌ها در انتظار نخستین اقدامات نمادین مانند بازگشت فوری به توافق آب و هوایی پاریس یا دست کم پیام همبستگی در خصوص ناتو هستند. برخی عادی‌سازی‌های در روابط دو سوی اقیانوس در وهله اول رسمی خواهد بود. این در عرصه دیپلماسی هم مهم است. روابط سالم شامل دیدار‌های منظم، در صورتی که همه‌گیری کرونا اجازه دهد، و همچنین دستیابی به نوعی قابلیت پیش‌بینی است. به علاوه پایان یافتن اظهارات بدبینانه و زننده و کار بیشتر در روابط امریکا و اروپا مورد نیاز است.
با این حال این کار باید بین اروپایی‌ها حل و فصل شده باشد تا به دولت جدید آمریکا موضوعاتی معرفی شود که امکان همگرایی در آن‌ها وجود دارد و اروپایی‌ها خود مسئولیت برخی موضوعات سیاسی و امنیت مربوط به اتحادیه اروپا را به تنهایی برعهده بگیرند. نشست صلح که از ۱۱ تا ۱۳ نوامبر در پاریس برگزار می‌شود فرصتی به امانوئل مکرون خواهد داد تا لزوم همکاری‌های بین‌المللی در برابر فوریت‌های بهداشتی، آب و هوایی و اقتصادی را مطرح کند. البته پاریس و برلین برای تصمیم‌گیری در این‌باره در انتظار نتیجه انتخابات آمریکا نماندند.
تمایل آمریکا به سوی آسیا، تمایل به پایان دادن به جنگ‌های بی پایان در افغانستان و عراق و اتخاذ خط مشی تندرو در برابر چین همه از جمله مسائل مورد توافق میان جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها در واشنگتن است.در چین هم لی یوچنگ، معاون وزیر امور خارجه، چند روز پیش اعلام کرد دولت آینده آمریکا پکن را در نیمه راه و با روحیه احترام متقابل ملاقات خواهد کرد.اما هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که دولت بایدن آشتی‌پذیر‌تر باشد. به هر حال دولت وی مودب‌تر و کمتر دمدمی مزاج خواهد بود.در مسکو در نخستین اظهارات در مورد انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هنوز هم احتیاط قابل مشاهده است.
با این حال ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، در زمان شمارش آرا در آمریکا به ماهیت قدیمی انتخابات آمریکا و نقایص بدیهی نظام انتخاباتی این کشور اشاره کرد. اما در واقعیت احساسات متفاوتی در کرملین حاکم است. به نظر می‌رسد تمایلات جاه‌طلبانه‌ای که باراک اوباما در ابتدای دوران ریاست جمهوری خود بیهوده در خصوص آن تلاش کرده بود، در دوران بایدن کمتر دیده شود.
از دیدگاه دموکرات‌ها بیشتر مسئله خنثی کردن مسکو به عنوان بازیگر ردیف دوم مطرح است تا پرداختن به یک روند دیپلماتیک که هیچ نتیجه ملموسی هم ندارد.عصر ترامپ با ظن دائمی تبانی میان کرملین و ترامپ همراه بود. اما هیچ نکته مثبتی در روابط دو جانبه به ویژه در خصوص بازنگری در معماری پیمان‌های خلع سلاح رخ نداد. پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد در سال ۲۰۱۹ با خروج آمریکا به بهانه نقض بند‌های آن از سوی روسیه پایان یافت. پیمان دو جانبه نیو استارت هم که در سال ۲۰۱۰ امضا شده بود نیز در فوریه ۲۰۲۱ منقضی می‌شود. اولویت مطلق، تمدید این توافق است.
این توافق زرادخانه‌های دو کشور را با ۷۰۰ پرتابگر هسته‌ای راهبردی و هزار و ۱۵۰ کلاهک هسته‌ای محدود می‌کند. مذاکرات در این زمینه میان مسکو و واشنگتن احتمالا بلافاصله پس از ورود بایدن به کاخ سفید از سر گرفته خواهد شد.هرچند سیاست خارجی در زمان کارزار انتخاباتی در آمریکا نادیده گرفته شد، اما ادعا‌های سازش میان دونالد ترامپ و روسیه که به مدت سه سال جناح دموکرات را بسیج کرده بود، در کارزار‌های انتخاباتی جای خود را به بی‌کفایتی رئیس جمهور در مقابله با کووید-۱۹ داد. با این حال دونالد ترامپ معتقد بود عملکردش در عرصه بین‌المللی بسیار خوب بود. این عملکرد به ویژه شامل تحریک بازگرداندن نظامیان آمریکایی از خاورمیانه و به ویژه عراق و اتخاذ موضع سختگیرانه در برابر چین به عنوان رقیب اصلی آمریکا می‌شود. علاوه بر این امضای توافق‌های آبراهام در ۱۵ سپتامبر میان اسرائیل و امارات عربی متحده و بحران تحت نظارت آمریکا راهبرد منطقه‌ای کاخ سفید را تقویت کرد.رویکرد کاخ سفید در قبال فلسطین در سال‌های گذشته کاملا معاملاتی بود.کاخ سفید به مدت چهار سال بر نزدیکی میان اسرائیل و کشورهای عربی سنی با نام مهار قدرت منطقه ای تهران و بی‌اعتمادی به ایران و به قیمت نابودی مسئله فلسطین تاکید کرد. این مسئله که با نادیده گرفتن تاریخ و تعهدات گذشته کاملا غیر قابل تصور به نظر می‌رسید با رویکردی کاملا معاملاتی رخ داد.
بایدن قرار است در رویکرد آمریکا تعادل برقرار کند، اما قرار نیست در اقدامات یکجانبه مانند به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل بازنگری کند.از سوی دیگر تمایل وی برای احیای توافق هسته‌ای ایران در صورتی که تهران بپذیرد به تعهدات خود بازگردد می‌تواند موجب بروز تنش با سنای احتمالی جمهوری‌خواه و همچنین اسرائیل شود. نخست وزیر اسرائیل باید محاسبات سیاسی پیچیده‌ای انجام دهد و از این منظر به دونالد ترامپ بدهکار است. نتانیاهو فورا به بایدن تبریک نگفت و با تاخیر در پیامی به روابط شخصی صمیمانه چهل ساله خود با رئیس جمهور جدید آمریکا اشاره کرد.اما در ایران این امید وجود دارد که سیاست فشار حداکثری که از سوی آمریکا اعمال شده است لغو شود.
داکتر عبدالطیف نظری
