تفاوت‌ها در تیپ شخصیتی، شیوۀ رهبری و مدیریتی، نگاه سیاسی و قومی و سیاست خارجی حامد کرزی، رییس‌جمهور اسبق و محمد اشرف‌غنی، رییس‌جمهور کنونی افغانستان، همواره مورد بحث قرار گرفته است.
اشرف‌غنی و حامد کرزی، هر دو به‌حمایت مستقیم ایالات متحده امریکا به قدرت در کابل تکیه زدند و پس از قطع حمایت واشنگتن از دوام کارشان، به مخالفان امریکا در افغانستان مبدل شدند.
حامد کرزی متعلق به قوم درانی از قبایل جنوب افغانستان و محمد اشرف‌غی، از قبیلۀ غلجایی از شرق افغانستان می‌باشد.
کرزی و امریکا
حامد کرزی، در جهاد افغانستان بر ضد اتحاد جماهیر شوروی نقش داشت و عضو تنظیم جبهۀ نجات ملی به رهبری حضرت صبغت‌الله مجددی بود. در دورۀ دولت اسلامی به‌رهبری برهان‌الدین ربانی، معین وزارت خارجه بود و در اکثریتِ کنفرانس‌ها حضور داشت.
رییس‌جمهور پیشین افغانستان، به حمایت مستقیم واشنگتن به ادارۀ موفقت افغانستان در سال 2001 رسید. او در نشست بن از میان گروه‌های چهارگانه، فقط 2 روی به‌دست آورد. ستار سیرت، از سیاست‌مداران نزدیک به شاه سابق، 12 رأی گرفت. زلمی خلیل‌زاد سفیر سابق واشنگتن در کابل و جیمز دابینز نمایندۀ خاص امریکا در افغانستان با این نتیجه مخالفت کرده و در یک توافق ضمنی با کشورهای منطقه و جهان، حامد کرزی را به ادارۀ موقت کابل برگزیدند.
امنیت حامد کرزی در سال‌های نخست زمام‌داری‌اش توسط محافظان امریکایی تأمین می‌گردید. اما پس از انتخابات 2004 میلادی، جایگاه حامد کرزی در مناسبات داخلی عوض شد و او توانست رقبای داخلی‌اش را تضعیف کند و از موقف قوی‌تر وارد تعامل با جامعۀ جهانی به خصوص امریکا گردد.
مناسبات کرزی تا سال 2009 با امریکا بسیار نزدیک و حسنه بود. او در تصمیم‌گیری‌های داخلی، بدون مشورت نمایندگان امریکا در کابل عمل نمی‌کرد. اما انتخابات 2009 روابط کرزی را با امریکا دگرگون کرد. کرزی امریکا را به مداخله در انتخابات و حمایت از رقبایش متهم کرد.
بعدها کرزی جان کری وزیر خارجۀ سابق امریکا و پیتر هالبروک نماینده خاص آن کشور در امور افغانستان را به مداخله مستقیم در انتخابات و تضعیف اقتدار دولت مرکزی در کابل متهم کرد و انتقادهایش را رسانه‌ای ساخت.
پس از عملیات‌های خودسرانۀ و ضرب‌وشتم سران قبایل در جنوب افغانستان توسط نیروهای امریکایی و عملکردهای مشکوک این نیروها در ولایات هلمند و کندهار، نگاه رییس جمهور کرزی به امریکا عوض شد. او بارها در جلسات خصوصی و نشست‌هایش با سران امریکایی از عملکردهای نیروهای آن کشور شکایت کرده و خواهان توقف عملیات شبانه و توقف بازداشت خودسرانۀ سران قبایل و کشتار غیرنظامیان شد. اما فشارهای کرزی ترتیب اثر نداد و امریکا همچنان به حملات شبانه و عملیات‌هایی‌که بیشترین قربانیان آن غیرنظامیان بودند، ادامه داد.
او طبق معاهدۀ استراتژیک با واشنگتن، پس از حملات توپخانه‌یی پاکستان در جنوب افغانستان، انتظار داشت که واشنگتن مداخله کند و جانب افغانستان را بگیرد. اما امریکا موضع نگرفته و خشم کرزی را برانگیخت. کرزی امریکا را به نقض پیمان استراتژیک با کابل متهم کرد. او لویه جرگه عنعنوی را فراخواند و باور داشت که جرگه به مخالفت با پیمان استراتژیک و عدم امضای پیمان امنیتی رأی خواهد داد. اما برخلاف پندار کرزی، جرگه اعلام کرد که افغانستان به کمک و همکاری امریکا نیازمند است و انعقاد پیمان یک ضرورت می‌باشد. اما کرزی علی‌رغم فیصلۀ لویه جرگه از امضای پیمان امنیتی با واشنگتن تا آخر دورۀ قدرتش خودداری کرد.
عقدۀ کرزی با امریکا با گذشت هر روز افزایش می‌یافت. او در کمال ناباوری نیروهای امریکایی را متجاوز و ناقض تمامیت ارضی و استقلال افغانستان خواند و به دنبال همسویی با دشمنان امریکا در افغانستان افتید. کرزی در یک فرمان دست‌کم 4000 هزار زندانی طالبان را از بازداشت‌گاه بگرام آزاد کرد. مسوولیت زندان‌های کلان به‌خصوص زندان بگرام را به دولت افغانستان انتقال داد و جنگ جاری در کشور را «تحمیلی، برادرکشی و افغان‌کشی» خواند و گفت که دو طرف درگیر قربانی این جنگ هستند.
کرزی متحد امریکا بود؛ اما شناخت دقیق از مناسبات و پیچیده‌گی‌های قدرت در امریکا نداشت. به همین دلیل، وقتی یکی از رسانه‌های امریکایی دربارۀ دولت او و یا یکی از وزرا و همکارانش، گزارش و مقاله‌یی به نشر می‌رساند، فوراً کاخ سفید، پنتاگون و وزارت خارجه آن کشور را به مداخله در امور داخلی افغانستان متهم می‌کرد. او بدین باور بود که رسانه‌های امریکایی یک‌سره از سوی کاخ سفید مدیریت می‌شوند. چنانچه متیو روزنبرگ خبرنگار امریکایی روزنامه نیویورک تایمز در سال‌های پایانی زعامت حامد کرزی پس از نشر گزارشی دربارۀ احتمال ایجاد حکومت موقت، از سوی دادستانی کل افغانستان ممنوع‌الورود شد.
اکنون، کرزی بزرگترین منتقد امریکا در افغانستان است. او در تازه‌ترین اظهاراتش دربارۀ امریکا گفت که این کشور حامی تروریزم است و به کرامت انسانی و استقلال افغانستان باور ندارد. او به امریکا هشدار داد که از خاک افغانستان علیه کشورهای منطقه به خصوص ایران استفاده نکند.
اشرف‌غنی و امریکا
اشرف‌غنی، رییس‌جمهور فعلی افغانستان، شهروند ایالات متحده امریکا است. او 40 سالِ عمرش را در امریکا گذرانده و در دانشگاه‌های امریکایی تا مقطع دکترا درس خوانده است. غنی سال‌ها به عنوان استاد دانشگاه و همچنان کارمند ارشد بانک جهانی کار کرده است.
پس از تحول جدید در کابل، غنی یکجا با نیروهای امریکایی وارد کابل شد و مسوولیت مهمترین نهاد دولتی (وزارت مالیه) را برعهده گرفت. وزارت مالیه قلب ادارۀ افغانستان است. غنی که به پرخاش‌گری، عصبانیت و تندخویی معروف است، پس از سه سال کار در وزارت مالیه، از سوی رییس‌جمهور کرزی برکنار شد و به حیث رییس دانشگاه کابل معرفی گردید. او در دانشگاه کابل هم تاب نیاورد و در انتخابات 2009 در برابر کرزی خود را نامزد کرد. کرزی فکر می‌کرد که اشرف‌غنی، نامزد مورد حمایت امریکا است. اما رقیب درون قومی کرزی نتوانست آرای لازم را به دست آورد و در جایگاه چهارم ایستاد. آقای احمدزی همواره در راستای سیاست‌های ایالات متحده در کابل عمل کرده و یکی از متحدان نزدیک واشنگتن محسوب می‌گردید. به همین دلیل، در انتخابات 2014 مورد حمایت مستقیم واشنگتن، لندن، اسلام‌آباد و شماری از کشورهای دیگر قرار گرفت و به ارگ راه یافت.
او که پس از پیروزی در انتخابات نامش را به محمد اشرف‌غنی تغییر داد، تلاش کرد به هر قیمتی رضایت واشنگتن را با خود داشته باشد. در نخستین کار در سکان ریاست جمهوری، پیمان امنیتی حساسیت‌برانگیز را با امریکا امضا کرد.
او به خاطر نزدیک شدن هرچه بیشتر با واشنگتن، سیاست خارجی متوازن افغانستان را به سیاست یکجانبه‌گرایی تغییر داد و با کشورهای منطقه روابطش را کاهش داد.
نخست به پاکستان متمایل شد. اما بعدها از اسلام‌آباد روی گشتاند و به هند گروید. ایران، چین، روسیه و شماری از کشورهای عربی را از خود راند و به صف مخالفان دولت متمایل ساخت. تمایل بیش از حد او به واشنگتن و ناتو، برای امنیت و ثبات افغانستان گران تمام شد.
افغانستان کشور آسیب‌پذیر در سطح منطقه و جهان است. روابط و مناسبات داخلی و خارجی این کشور با جامعۀ جهانی، به گونۀ مستقیم روی صلح و ثبات تأثیرگذار است. برهم‌خوردن توازن در سیاست خارجی سبب شد که افغانستان به میدان رقابت کشورهای منطقه و جهان مبدل گردد و قلمرو حاکمیت گروه‌های مخالف مسلح به طرز بی‌پیشینه‌یی بالا برود. براساس گزارش سیگار یا نهاد بازرس ایالات متحده امریکا در افغانستان، طالبان دست‌کم بر 50 درصد خاک افغانستان حاکمیت دارند. اما عباس ستانکزی مذاکره‌کنندۀ سیاسی طالبان در نشست مسکو مدعی شد که آنان بر 75 درصد خاک افغانستان حاکمیت دارند، اظهارات که از سوی مقام های افغانستان رد شد.
روابط عمیق اشرف‌غنی با امریکا دیری نپایید. او که از استراتژی دونالد ترامپ در جنوب آسیا خوشنود بود، با روی دست گرفتن مذاکرات صلح، روابطش با امریکا عوض شد. ایالات متحده امریکا می‌خواهد که حضور نظامی‌اش را در افغانستان کاهش دهد و با طالبان به توافق برسد. امریکا بدون اطلاع کابل، بارها با طالبان دیدار کرده و به توافقاتی با این گروه رسیده است. متن توافق‌نامۀ صلح امریکا با طالبان و امریکا با دولت افغانستان آمادۀ امضا است. برنامۀ صلح امریکا به پایان حکومت اشرف‌غنی منجر می‌شود. به همین دلیل، غنی با تمام قوت تلاش کرد که این برنامه را به شکست مواجه کند. مشاور امنیت ملی او در امریکا حملات تندی بر خلیل‌زاد داشت. اما امریکا واکنش سخت نشان داد و حمدالله محب را تحریم نمود.
اشرف‌غنی، برخلاف حامد کرزی شناخت عمیق از مناسبات حاکم در ایالات متحده امریکا دارد. او می‌داند که نهادهای امریکا و نمایندگان این کشور تا چه اندازه صلاحیتِ اعمال نفوذ در کشورهای منطقه و جهان دارند. کنگره، وزارت خارجه، پنتاگون و کاخ سفید نهادهای اصلی در مناسبات این کشور با جامعۀ جهانی هستند و هرکدام دیدگاه و برنامۀ خاص خود را دارند. غنی با درک عمیق از پیچیده‌گی‌های قدرت در واشنگتن، مذاکره‌کنندگان این کشور را به چالش کشیده است. خلیل‌زاد توانسته که حمایت کشورهای منطقه به شمول روسیه، چین، پاکستان، کشورهای عربی، ترکیه و آسیای مرکزی و جریان‌های داخلی را از پروسۀ صلح افغانستان به دست آورد؛ اما او قادر به تغییر ذهنیت رییس‌جمهور غنی نشده است. غنی در روز آغاز پیکارهای انتخاباتی گفت که افراد مغرض قادر نخواهند بود که پروسۀ سیاسی در کشور را منحرف سازند. او اعلام کرد که انتخابات به نتیجه می‌رسد و حکومت مشروع و قانونی افغانستان صلح را از موضع قوت به پیش خواهد برد.
غنی گفت که استقلال سیاسی، فکری و اقتصادی افغانستان را به دست خواهد آورد و در پنج سال پیش رو هزینه‌های نیروهای امنیتی افغانستان از منابع داخلی تأمین خواهند شد.
با این حال، به نظر نمی‌رسد که رییس‌جمهور اشرف‌غنی در برابر ایالات متحده امریکا کوتاه بیاید. اشرف‌غنی با آن‌که اهرم‌های فشاری بر واشنگتن ندارد، اما دولت بر سر اقتدار در کابل را رهبری می‌کند و واشنگتن نمی‌تواند وی را نادیده بگیرد.
آزیتا احمدی
