چرا تاجیکستان علیه طالبان موضع گرفته است؟

پس از روی کار آمدن مجدد طالبان، تنها کشور همسایه افغانستان که موضعی بسیار سرسختانه علیه طالبان داشته تاجیکستان بوده است، و به نظر می رسد تاجیکستان تنها کشوری است که نگران حفظ روابط حسنه آینده خود با افغانستان باشد.

مناطق مرزی میان افغانستان و تاجیکستان کوهستانی و عمدتا صعب العبور و سخت برای کنترل هستند و از طرفی به باور بسیاری ها، تاجیکستان تنها کشور آسیای میانه است که قدرت نظامی ضعیفی دارد؛ به همین دلیل این کشور تبدیل به مکان ترانزیت مواد مخدر تولید شده از افغانستان برای راه یافتن به بازارهای روسیه و اروپا است.

با این وجود، این کشور بر خلاف دیگر همسایه های خود مانند روسیه و چین برای برقراری ارتباط با طالبان عجله ای به خرج نداده است. بر عکس، مخالفت خود را با دولت موقت طالبان اعلام کرده و حتی متهم به حمایت از رهبران جبهه مقاومت علیه طالبان است؛ گرچه مقامات در دوشنبه به طور رسمی همواره این موضوع را رد کرده اند.

می توان گفت که امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان پس از روی کار آمدن مجدد طالبان در افغانستان در تمامی مراسم ها و سخنرانی ها خود حتی در مراسمی که هیچ ارتباطی به افغانستان و یا سیاست خارجی تاجیکستان نداشته است، از اوضاع افغانستان صحبت کرده و طالبان را به خاطر تشکیل ندادن دولتی همه شمول مورد انتقاد قرار داده است.

امامعلی رحمان در مجامع بین المللی نیز همواره گفته تاجیکستان هیچ گونه دولتی که براساس زور و بدون در نظر گرفتن تمامی جناح ها و قومیت ها در افغانستان شکل بگیرد را به رسمیت نخواهد شناخت.  

وی مدعی است که تاجیک های افغانستان در حدود 46 درصد جمعیت افغانستان را شکل می دهند؛ گرچه تخمین های پژوهشگران در این باره رقم 20 درصدی را برای نفوس تاجیک های افغانستان نشان می دهند.

زمانی که افغانستان در تابستان گذشته در آستانه تحولات بود، تاجیکستان تنها کشور منطقه بود که وعده سپرد در حدود یک صد هزار پناهجوی افغان را می پذیرد. امامعلی رحمان همچنین پس از سقوط دولت پیشین در کابل و از طرفی همزمان با اعلام موجودیت جبهه مقاومت ملی (پنجشیر) به رهبری احمد مسعود، نشان عالی درجه 1 «اسماعیل سامانی» را به احمد شاه مسعود قهرمان ملی افغانستان 20 سال پس از درگذشتش اهدا کرد.

بسیاری ها این اقدام تاجیکستان را حمایت ضمنی این کشور از جبهه مقاومت پنجشیر علیه طالبان توصیف کردند.

البته گزارش های فراوانی نیز وجود دارد که تاجیکستان از باقی مانده نیروهای جبهه مقاومت ملی (پنجشیر) حمایت می کند؛ پنجشیر ولایتی است که در حدود 98 درصد جمعیت آن را قومیت تاجیک های افغانستان تشکیل می دهند، و از طرفی تنها ولایت افغانستان است که هنوز به طور کامل به تصرف طالبان در نیامده است.  

گزارش ها علاوه می کنند که احمد مسعود فرزند احمد شاه مسعود و امرالله صالح معاون دولت اشرف غنی هم اکنون در تاجیکستان حضور دارند. دوشنبه اما این گزارش ها را رد می کند و می گوید که احمد مسعود فقط یک بار برای اشتراک در جلسه مذاکره با طالبان وارد تاجیکستان شد که اما این جلسه در نهایت برگزار نگردید.

از طرفی مقام های طالبان هم از اظهارات مقام ها در تاجیکستان برداشت خوب نکرده اند و می گویند که تاجیکستان در امور داخلی افغانستان دخالت می کند و هزاران سرباز خود را به مناطق مرزی با تاجیکستان اعزام کردند.

تاجیکستان هم از آن زمان تاکنون حضور نظامی فعالی در مناطق مرزی خود با افغانستان داشته است و برای اولین بار پس از کسب استقلالش در سال 1991 هزاران تن از نیروهای خود را به این مناطق اعزام کرده است؛ این کشور حتی به نیروهای ذخیره خود نیز اعلام کرده که آمادگی نظامی خود را مورد تمرین قرار دهند. گفته می شود که تاجیکستان در حدود 20 هزار نیروی نظامی خود را به مناطق مرزی با افغانستان اعزام کرده است. امامعلی رحمان هم برای اولین بار طی چند سال گذشته به این مناطق سفر کرد و از نزدیک رژه نظامیان مستقر در آنجا را تماشا کرد.

با این وجود، هنوز اما زود است که بگوییم تاجیکستان و افغانستان در آستانه یک جنگ با یکدیگر قرار دارند. با وجود برخی اظهارات کمی تند امامعلی رحمان، اما او و دیگر مقام های تاجیکستان همچنان با احتیاط رفتار می کنند و در اظهارات شان سعی می کنند مستقیما طالبان را مخاطب قرار ندهند و به صورت کلی نسبت به عدم تشکیل دولتی فراگیر در افغانستان انتقادهای خود را مطرح کرده اند.

تاکنون بسیاری از بیانیه های دوشنبه همچنان روی کاغذ باقی مانده اند. برای مثال این کشور در تابستان گذشته و در آستانه تحولات سیاسی عظیم در افغانستان وعده سپرده بود که یک صد هزار پناهجوی افغان را می پذیرد، که اما به نظر می رسد این وعده دست کم در آینده ای نزدیک عملی نباشد.

«رمضان رحیم زاده» وزیر داخله تاجیکستان در ماه سپتامبر اعلام کرد که کشورش در حال حاضر قادر به پذیرش شمار زیادی از پناهجویان نیست، زیرا طی 20 سال گذشته هیچ نهاد بین المللی حمایتی در راستای تاسیس زیرساخت های لازم برای پذیرش مهاجران و پناهجویان در این کشور انجام نداده است.

چند روز پیش، «سایمومین یاتیموف» رئیس کمیته امنیت ملی تاجیکستان گفت روزانه در حدود 600 پناهجوی افغان سعی به ورود به تاجیکستان دارند و در حال حاضر 15 هزار افغان در این کشور حضور دارند. (اگر این آمار درست باشد) از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان، شمار پناهجویان افغان در تاجیکستان افزایش چشمگیری داشته است، زیرا در اوایل به قدرت رسیدن طالبان، تنها 10 هزار پناهجوی افغان در این کشور بودند.

تاجیکستان همچنین تاکنون از رسیدگی به روابط تجاری خود با دولت جدید در افغانستان خودداری کرده است، با وجود آنکه حجم مبادلات تجاری میان دو کشور در حدود 1.5 درصد از کل حجم تجاری تاجیکستان است.

برای مثال، برق که یکی از اقلام صادراتی اصلی تاجیکستان به افغانستان است، با وجود بدهی 11 میلیون دالری ریاست برشنا به این کشور و روابط نامناسب با طالبان همچنان ادامه یافته است.

برخی مقام ها در صفوف طالبان به دنبال ایجاد روابط حسنه با تاجیکستان هستند، اما امامعلی رحمان به نظر می رسد در حال حاضر قادر به انجام چنین توافقی نباشد. زیرا او که طی 30 سال گذشته قدرت را در تاجیکستان در اختیار داشته و رژیمش با مشکلات شدید اقتصادی و برخی مسایل کلی کشور دست و پنجه نرم می کند به نظر می رسد با ایفای نقش «پان تاجیکی» و حمایت از قومیت تاجیک ها به دنبال جذب حمایت مردم تاجیکستان است.

همسایگان دیگر افغانستان را نمی توان زیاد مورد انتقاد قرار داد که چرا تمایل به همکاری با طالبان دارند؛ برای مثال ازبکستان اولین کشور در آسیای میانه بود که در سطح وزیر خارجه وارد افغانستان شد و با مقام های طالبان در کابل دیدار کرد.  

البته ازبکستان نیز در این دیدار نسبت به همه شمول بودن دولت در افغانستان و نگرانی اش نسبت به نادیده گرفته شدن احتمالی حقوق ازبک های افغانستان گفتگو کرد؛ اما بر خلاف تاجیکستان، ازبکستان، ازبک های افغانستان را ازبک های خود نمی داند و آنها را افغان می شناسد.

امامعلی رحمان با درک این موضوع که هیچ نهاد و یا فرد «فرا ملی» برای تاجیک ها در جهان وجود ندارد، به واسطه سمت سیاسی اش، خود را نگهبان کل تاجیک های جهان اعلام کرده است تا از این رو هم بتواند محبوبیتش را بین مردمان خود در تاجیکستان با شعار کهنه اش «آسمانی از صلح روی سر هایمان» که مردم تاجیکستان کم کم از آن خسته شده بودند، حفظ و یا افزایش دهد و هم توجه جامعه جهانی را به خود جلب کند.

امامعلی رحمان تنها رهبر از میان کشورهای آسیای میانه بود که به دعوت امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه به پاریس رفت تا در خصوص همکاری های احتمالی میان دو کشور برای ثبات اوضاع در افغانستان گفتگو کنند. او همچنین با «شارل میشل» رئیس شواری اتحادیه اروپا، «جوزپ بورل» رئیس کمیسون امور خارجی اروپا و دیگر مقام های بین المللی در این خصوص دیدار کرد.

در واقع به نظر می رسد که رهبران تاجیکستان هیچ تمایلی به تقابل مستقیم با طالبان ندارند، و تنها با کمی خطر کردن نسبت به بقیه کشورهای همسایه افغانستان، به دنبال افزایش محبوبیت هم در خانه و هم در جامعه جهانی هستند.

بنابراین با توجه به آنکه اوضاع در افغانستان شاید به این زودی ها دارای ثبات نگردد، سوخت ادامه بر منصب قدرت ماندن امامعلی رحمان برای دست کم چند سال دیگر تامین شده است.

مسکوتایمز