لغو نشست قطر با پرسش‌ها و انتقادهای زیادی مواجه شده است. هرچند طرفین تاکنون به‌صورت رسمی دلایل خود در این مورد را ارایه کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد عواملی فراتر از آن‌چه در اعلامیه‌های مطبوعاتی بازتاب یافته است، باعث شده تا نشست قطر لغو شود.
سه روز پس از لغو نشست قطر، وزارت امور خارجه امریکا خواهان برگزاری فوری این نشست بین دولت افغانستان و طالبان شده است. مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا در گفت‌وگوی تلفنی با رییس‌جمهور اشرف غنی از لغو نشست قطر ابراز تأسف کرده و گفته است که دو طرف با استفاده از فرصت پیش آمده، روی فهرست اشتراک کنندگان توافق کنند تا هرچه سریع‌تر نشست دوحه میان افغان‌ها برگزار شود.
همزمان با این عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت افغانستان روز دوشنبه (۲ ثور) در جلسه‌ی شورای وزیران گفته است که گفت‌وگوی بین‌الافغانی که قرار بود در دوحه برگزار شود، به دلیل سوءمدیریت لغو شده است.
نشست دوحه قرار بود برای دو روز از ۲۰ تا ۲۱ اپریل با حضور یک هیأت ۲۵۰ نفری دولت افغانستان و هیأتی از گروه طالبان برگزار شود، اما یک روز مانده به زمان برگزاری این نشست، حکومت افغانستان از لغو این نشست خبر داد. روز جمعه‌ی هفته‌ی گذشته (۳۰ حمل/ ۱۹ اپریل) ریاست جمهوری افغانستان با نشر خبرنامه‌ای گفت که حکومت قطر نشست دوحه را لغو کرده است.
لغو نشست قطر با پرسش‌ها و انتقادهای زیادی مواجه شده است. هرچند طرفین تاکنون به‌صورت رسمی دلایل خود در این مورد را ارایه کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد عواملی فراتر از آن‌چه در اعلامیه‌های مطبوعاتی بازتاب یافته است، باعث شده تا نشست قطر لغو شود.
نشست دوحه چگونه آغاز شد؟
حدود دو ماه پیش مطلق بن ماجد القحطانی، فرستاده‌ی ویژه‌ی وزیر امور خارجه قطر در امر مبارزه با تروریزم و میانجی‌گری برای حل منازعات به کابل آمد و با رییس‌جمهور اشرف غنی دیدار کرد. او در این نشست اعلام کرد که قطر کنفرانسی را در مورد صلح افغانستان برگزار می‌کند که در آن نمایندگانی از افغانستان و گروه طالبان شرکت داشته باشند.
القحطانی در آن جلسه فهرستی را به آقای غنی ارایه کرد که در آن نام شرکت کنندگان این نشست درج شده بود. این فهرست از سوی آقای غنی رد شد. چند روز بعد زلمی خلیل‌زاد، نماینده‌ی ویژه‌ی وزارت خارجه امریکا برای صلح افغانستان به کابل آمد و بار دیگر این موضوع را با رییس‌جمهور غنی مطرح کرد.
آقای غنی گفته بود که اگر فهرست شرکت‌کنندگان و آجندای نشست از سوی افغانستان تهیه و نهایی شود، حکومت افغانستان با آن موافق است در غیر آن نه.
منابعی در ریاست جمهوری افغانستان می‌گویند که آقای خلیل‌زاد پس از آن پیشنهاد دیگری را به رییس‌جمهور ارایه کرد که در آن برخی شرایط ذکر شده بود. در پیشنهاد آقای خلیل‌زاد آمده است که امریکا با قطر صحبت می‌کند تا کنفرانس یاد شده مذاکره نه بلکه گفتمان در مورد صلح باشد و فهرست اشتراک‌کنندگان نیز در داخل افغانستان تهیه شود. در این فهرست باید نمایندگان تمام اقشار به‌شمول حکومت افغانستان شامل باشند.
«عدم مداخله‌ی حکومت قطر در فهرست اشتراک‌کنندگان»، «عدم وجود کنفرانس جای‌گزین برای مذاکرات صلح» و «تشریح افغانستان پس از یازده سپتامبر از سوی شرکت‌کنندگان به طالبان» از دیگر شرط‌های پیشنهادی آقای خلیل‌زاد به رییس‌جمهور غنی بوده است.
حکومت افغانستان پس از آن رای‌زنی‌ها با رهبران سیاسی را آغاز کرد. حاصل این مشوره‌ها تشکیل شورای رهبری مصالحه بود که در آن شماری از رهبران سیاسی افغان حضور داشتند. این شورا فهرست شرکت‌کنندگان نشست دوحه را نیز تهیه کرد.
نشست دوحه در واقع ادامه‌ی نشست مسکو است که در ماه دلو سال گذشته برگزار شد. در این نشست شماری از رهبران سیاسی افغانستان با نمایندگان طالبان در غیاب حکومت افغانستان دیدار کردند. در آن زمان دو طرف توافق کرده بودند تا نشست بعدی در قطر برگزار شود.
براساس اسنادی که اطلاعات روز به آن دست یافته است، قرار بود در حدود ۲۰۰ نفر از افغانستان در نشست قطر شرکت کنند. نسخه‌ی ابتدایی فهرست نشان می‌داد که افرادی از گروه‌های سیاسی که در نشست مسکو اشتراک نداشتند، فعالان سیاسی، فعالان جامعه مدنی، زنان، نمایندگان اتحادیه‌های مهاجران در ایران و پاکستان، فعالان رسانه‌ای و تحلیل‌گران سیاسی خارج از افغانستان و گروه طالبان برای نشست قطر دعوت شده‌اند.
هدف از این نشست تقویت گفت‌وگو میان یک جمع وسیع از زنان و مردان افغانستان که متعهد به ختم جنگ اند و تلاش برای درک بهتر از تاثیرات گفت‌وگوهای سال ۲۰۱۹ میان امریکا و طالبان در دوحه بر سر مسایل امنیتی و انکشافی افغانستان در آینده، خوانده شده بود.
حکومت افغانستان در آن زمان با ترکیب هیأت اعلام شده از سوی قطر مخالفت کرد. سپس ارگ در ۲۷ حمل فهرست ۲۵۰ نفری هیأت دولت افغانستان برای گفت‌وگوهای صلح با طالبان در نشست قطر را ارایه کرد. در این فهرست نمایندگانی از احزاب سیاسی، شخصیت‌های سیاسی، رهبران جهادی، خانواده‌های قربانیان، شورای عالی صلح، علما، شورای ملی، جامعه‌ی مدنی، زنان، جوانان، خبرنگاران، مقام‌های حکومتی و بزرگان و متفذین قومی حضور داشتند، اما اعلام این هیأت نشست قطر را با بن‌بست مواجه کرد و واکنش‌های گسترده‌ای را خلق کرد.
اختلاف بر سر اشتراک‌کنندگان
ریاست جمهوری افغانستان می‌گوید حکومت قطر نشست دوحه را لغو کرده است. استدلال حکومت این است که پس از معرفی فهرست ۲۵۰ نفری هیأت دولت افغانستان، قطر یک فهرست دیگر را ارایه کرد که باید در نشست دوحه شرکت کنند.
حکومت افغانستان این اقدام قطر را بی‌احترامی به اراده‌ی مردم خواند و گفت که در فهرست جدید که از سوی قطر ارایه شده، «شمولیت متوازن مردم افغانستان مراعات نشده است.»
یک روز پیش از پرواز هیأت دولت افغانستان به قطر، مقام‌های قطری به حکومت افغانستان طی تماس تلفنی از پذیرش هیأت ۲۵۰ نفری خودداری کرده و فهرست جدید ۱۵۰ نفری را به حکومت افغانستان ارایه کرد. منابعی در ریاست جمهوری افغانستان می‌گویند که مقام‌های قطری گفتند که اگر فهرست ۱۵۰ نفری قبول نشود، نشست دوحه لغو می‌شود.
سلطان برکت، رییس مرکز مطالعات نزاع‌ها و مطالعات بشری که میزبان نشست بود، اما می‌گوید که اختلاف بر سر آجندای نشست میان طرفین وجود ندارد ولی روی اشتراک‌کنندگان نشست اجماع وجود ندارد.
او در چند تویت پیهم نوشته است که «هیچ طرف بر سر آجندا اختلاف نظر ندارند، تعهد همه‌ی طرف‌ها به آمدن صلح قابل پرسش نیست، اما بر سر اشتراک‌کنندگانی که از همه‌ی جوانب نمایندگی خوبی کند و کنفرانس را موفق بسازد هنوز توافق صورت نگرفته است.»
پس از آن زلمی خلیل‌زاد نیز از لغو نشست قطر ابراز تأسف کرد و گفت که طرفین نشست از فرصت استفاده کرده و با کنار گذاشتن همه چیز، روی فهرست اشتراک‌کنندگانی به توافق برسند که از تمام افغان‌ها نمایندگی کنند.
گروه طالبان نیز مدعی است که ارایه‌ی فهرست ۲۵۰ نفری از سوی ریاست جمهوری افغانستان در نشست قطر بی‌نظمی ایجاد کرد. این گروه با نشر اعلامیه‌ای گفته است که نشر این فهرست در کنار این که با شرایط و محل برگزاری نشست دوحه تناسب نداشت، امکان پذیرش آن نیز وجود نداشت.
طالبان در واکنش به این فهرست گفتند که نشست قطر تنظیم شده است نه «عروسی یا مهمانی» و اعلام فهرست ۲۵۰ نفری هیأت گفت‌وگوکننده یک گام «ضد صلح» بود که حکومت افغانستان تلاش کرد تا از طریق آن نشست دوحه را به تعویق بیاندازد.
کارشکنی غنی؟
شورای رهبری مصالحه هفته‌ی گذشته «خطوط سرخ افغانستان» برای نشست دوحه را مشخص کرد. حفظ نظام جمهوری اسلامی افغانستان، برگزاری انتخابات و حفظ قانون اساسی به‌عنوان خطوط سرخ در مذاکرات با طالبان مشخص شده بود.
پس از آن‌که نشست قطر لغو شد، طالبان به‌صورت مشخص تقصیر را به گردن حکومت افغانستان انداختند و تشکیل شورای رهبری مصالحه، تهیه‌ی فهرست ۲۵۰ نفری هیأت گفت‌وگوکننده و تعیین خطوط سرخ را «حرکات مرموز» خواندند.
در کنار این، طالبان هیأت گفت‌وگوکننده‌ی دولت افغانستان را هیأت حکومتی تلقی کردند. برخی از رهبران سیاسی افغانستان نیز به این باورند که این هیأت بیشتر حکومتی است تا هیأتی به نمایندگی از مردم.
با تمام این اما و اگرها، برخی‌ها به این باورند که حکومت افغانستان به‌صورت آگاهانه تلاش کرد تا نشست قطر برگزار نشود و با ارایه‌ی فهرست طولانی از افراد روند را به چالش کشید.
احمد ادریس رحمانی، پژوهش‌گر افغان مقیم امریکا استدلال می‌کند، دولت افغانستان قرار نبود به روند قطر پاسخ مثبت بدهد و در جریان روند با دقت لازم کار نکرد و در تهیه‌ی فهرست ۲۵۰ نیز برخورد جدی نداشت.
وی گفت دولت افغانستان در روند قطر کنترل میز مذاکره را از دست داد و زمانی که تقریباً کنارآمدن امریکایی‌ها با طالبان در روند قطر نهایی شد، چانه‌زنی برای دولت افغانستان با طالبان دشوار شد.
ادریس رحمانی استدلال می‌کند که دولت افغانستان فرصت پیش آمده را از دست داد و ممکن است در مواجهه با امریکا و طالبان با وضعیت ناچاری روبه‌رو شود: «احتمال اغلب این است که شاید امریکایی‌ها با طالبان کنار بیایند و دولت در انزوا قرار بگیرد و از روند به‌صورت کامل خارج شده و دولت جدید روی کار بیاید.»
عباس فراسو، نامزد دکترا در دانشگاه دیکین در استرالیا اختلاف میان حکومت افغانستان و طالبان را در جای دیگر می‌بیند. او استدلال می‌کند که هر دو فهرست (فهرست حکومت و طالبان) مشکلات جدی تخنیکی-تشریفاتی داشت و دلیل آن «اختلافات چند لایه‌ی سیاسی و عدم نهادهای با تجربه در این موارد است.»
وی گفت: «از نظر سیاسی، طالبان و قطر در لیست‌شان نماینده‌های حکومت را حذف کردند و بیشتر کسانی را شامل ساختند که یا افکار سنتی و محلی داشتند یا افکار نزدیک به طالبان. این نشان می‌دهد که طالبان با واقعیت‌های جدید جامعه‌ی افغانستان و تکثر فرهنگی و اجتماعی مملکت بیگانه‌اند. بنابراین، اختلاف بر سر طولانی بودن لیست نبود، بلکه ریشه در بنیادین‌ترین نزاع‌های سیاسی و ایدیولوژیک داشت.»
اما حکومت افغانستان دیدگاه دیگری دارد. شاه حسین مرتضوی، معاون سخن‌گوی ریاست جمهوری استدلال می‌کند که تاکید حکومت همواره این بوده است که اگر ملاحظه‌ی مردم افغانستان در هر گفتمانی پذیرفته شود، حکومت آمادگی دارد، اما در نشست قطر ملاحظات مردم نادیده گرفته شده بود.
وی گفت که توافق شده بود که یک فهرست جامع از افغانستان در کنفرانس شرکت کند، اما حکومت این فهرست را تهیه نکرد، بلکه در تهیه‌ی آن یک کمیته نقش داشت.
نشست قطر درحالی لغو شد که قرار است تا یک هفته‌ی دیگر لویه‌جرگه‌ی مشورتی صلح برگزار شود؛ لویه‌جرگه‌ای که به شمول رییس اجرایی حکومت افغانستان، نامزدان انتخابات ریاست جمهوری و شماری از رهبران سیاسی نیز آن را تحریم کرده‌اند. چه حکومت افغانستان و چه امریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین حامی دولت افغانستان توافق دارند که نشست قطر فرصتی برای شروع گفت‌وگوهای بین‌الافغانی و رسیدن به صلح با طالبان بود. اکنون که این فرصت از دست رفته است، پرسش اساسی این است که آیا دوباره نشست قطر برگزار خواهد شد؟ اگر این روند متوقف شود، سرنوشت توافق ابتدایی امریکا با طالبان چه می‌شود؟ چه کسانی از لغو نشست قطر سود بردند/ می‌برند؟
الیاس نواندیش
